Από τότε μέχρι σήμερα, οι υπουργοί παιδείας των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ και ΝΔ που διαδέχτηκαν τον Κοντογιαννόπουλο, επιχείρησαν, με σημαντικές διακυμάνσεις  στην ευρύτητα και το βάθος, μια σειρά από νεοφιλελεύθερες/νεοσυντηρητικές τομές και αναδιαρθρώσεις με στόχο μια εκπαίδευση απαλλαγμένη από το δημόσιο δωρεάν χαρακτήρα, το ανθρωπιστικό φορτίο και τη χάρτα δικαιωμάτων εκπαιδευτικών και εκπαιδευόμενων της μεταπολιτευτικής περιόδου, φθηνή, ευέλικτη, πειθαρχημένη, αγοραία, πολλών ταχυτήτων : από την «αποκέντρωση»/εκχώρηση της εκπαίδευσης στους δήμους του Γ. Παπανδρέου μέχρι την αναθεώρηση του άρθρου 16 και την προώθηση ιδιωτικών ΑΕΙ της Γιαννάκου και από το Νέο Λύκειο του Αρσένη μέχρι την αξιολόγηση και την προώθηση της «αριστείας» της Διαμαντοπούλου.

Σήμερα, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, προωθεί τη διαδικασία ενός ακόμα «εθνικού – κοινωνικού διαλόγου» για την παιδεία, με τα σημαντικά και τα στοιχειώδη να έχουν ήδη συμφωνηθεί στα πλαίσια των σχέσεων κυριαρχίας : αναφερόμαστε στο Τρίτο Μνημόνιο που δεσμεύει στην προώθηση των αντιεκπαιδευτικών μέτρων της περίφημης έκθεσης του ΟΟΣΑ για την εκπαίδευση (2011). Εκλεκτοί προσκεκλημένοι στη διαδικασία του διαλόγου, οι πρώην υπουργοί παιδείας – πρόκειται για μια λαμπρή ιδέα που κληροδότησε ο «πρώην» υπουργός παιδείας Α. Λοβέρδος στις επόμενες ηγεσίες του υπουργείου. Το τελικό αποτέλεσμα, των νέων κυοφορούμενων αναδιαρθρώσεων, θα καθοριστεί έτσι κι αλλιώς, όπως πάντα, από το συσχετισμό δυνάμεων – από αυτή την άποψη, είναι κρίσιμος ο ρόλος που θα παίξει το εκπαιδευτικό κίνημα, ο προσανατολισμός του και ο βαθμός μαζικότητας και έντασης των αγώνων του επόμενου διαστήματος.

Να θυμίσουμε ότι, την άνοιξη του 1991, μετά τον Κοντογιαννόπουλο, ο τότε υπουργός παιδείας Γ. Σουφλιάς, ξεκίνησε ένα ακόμα «εθνικό διάλογο» για την παιδεία, που παρήγαγε εξαιρετικά πρωτότυπες ιδέες, όπως «η επανάληψη είναι η μητέρα της μάθησης» και οδήγησε μεταξύ άλλων στις τριμηνιαίες επαναληπτικές εξετάσεις στην Ε΄ και Στ΄ δημοτικού. Έτσι, η 25ετία 1990-2015 κλείνει περίπου με  τον ίδιο τρόπο που ξεκίνησε.

Είναι η 25ετία όπου:

• Σημειώνονται βαθιές κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές, στο φόντο της γενικής καπιταλιστικής κρίσης, που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα το τοπίο στην εκπαίδευση. Από τη φάση της καπιταλιστικής ανάπτυξης, της υπερεκμετάλλευσης των μεταναστών, της φούσκας του χρηματιστηρίου και της απατηλής και δαπανηρής λάμψης των ολυμπιακών αγώνων, περάσαμε στη φάση της κρίσης, της εκτεταμένης φτώχειας, της ανέχειας και της κοινωνικής καταστροφής. Από τη μείωση του δημόσιου τομέα με το κύμα ιδιωτικοποιήσεων του Μητσοτάκη  και την «απασχολησιμότητα» του Σημίτη μέχρι το νέο όρο της «άνεργης ανάπτυξης», οι μεταβολές στην εργασία διαμορφώνουν το νέο εφιαλτικό τοπίο, με τεράστια ποσοστά ανεργίας και ισοπέδωση των εργασιακών δικαιωμάτων.

• Η παιδαγωγική περιθωριοποιείται και συντηρητικοποιείται, στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τοποθετείται το εκπαιδευτικό management. Κάθε εκπαιδευτική βαθμίδα αποκτά τόσο περισσότερη αξία όσο πιο δύσκολη ύλη πρέπει να μεταδώσει στους μαθητές. Στην εποχή της δικτατορίας της αγοράς, οι ανάγκες του παιδιού, η ανάγκη για ολόπλευρη μόρφωση, για παιχνίδι, για αυτοεκπλήρωση μέσα από μια μορφωτική διαδικασία, η ανάγκη εν τέλει για ένα σχολείο που θα μορφώνει και θα αρέσει στα παιδιά, όλα αυτά αποτελούν απλώς ένα μέρος της ρητορικής των υπουργών παιδείας, άλλες είναι οι πραγματικές στοχοθεσίες που προωθούνται. Η «νέα» παιδαγωγική είναι η παιδαγωγική του κατακερματισμού και της ποσοτικοποίησης, των «καινοτόμων» προγραμμάτων που προωθούν το «πολιτικά ορθό» και το μεταμοντέρνο. Η «νέα» παιδαγωγική είναι η παιδαγωγική των ΕΣΠΑ και του ΟΟΣΑ. Το κλειστό και πειθαρχημένο κρατικό σχολείο, μεταλλάσσεται έτσι στο πολυκατακερματισμένο, φθηνό σχολείο της ευελιξίας, της αγοράς και της αποσπασματικής πληροφορίας.

• Τα νέα σχολικά βιβλία και η εξαιρετικά δύσκολη ύλη, διαμορφώνουν μια νέα σχολική πραγματικότητα. Στα σχολικά βιβλία του δημοτικού, για παράδειγμα, κάθε άσκηση είναι και ένα νέο κεφάλαιο. Αυτοί οι παράγοντες, ευνοούν την επιστροφή σε ακόμα πιο παραδοσιακές διδακτικές μεθόδους και πιέζουν τους εκπαιδευτικούς να καταφεύγουν σε ένα απίστευτο καταιγισμό φωτοτυπίας, επαναληπτικών και τεστ, επιδιώκοντας ενστικτωδώς πολλές φορές, να κάνουν κατανοητό και προσπελάσιμο στους μαθητές τους τον δυσβάσταχτο όγκο της ύλης. Οι μαθησιακές δυσκολίες αντιμετωπίζονται με ψυχιατρικούς και όχι με εκπαιδευτικούς και κοινωνικούς όρους. Αυτή η εξέλιξη όμως σημαίνει το τέλος της αναζήτησης, της χαράς του καινούριου, της δημιουργικότητας και της κριτικής σκέψης και απειλεί να καταστήσει και τους εκπαιδευτικούς συνένοχους.

• Αναπτύσσονται με κινηματογραφική ταχύτητα πολλές κατηγορίες σχολείων. Για παράδειγμα την πρωτοβάθμια, από τα 28 πιλοτικά ολοήμερα μέχρι τη σημερινή πολυδιάσπαση, με αποκορύφωμα το ΕΑΕΠ που εμπεδώνει έναν απίθανο κατακερματισμό, δίπλα στους άλλους τύπους σχολείων – κλασσικά, πειραματικά, πρότυπα. Πάνω σε αυτό το έδαφος είναι σχεδόν αδύνατον να αρθρωθεί ένα ενιαίο μορφωτικό σχέδιο.

• Αναπτύσσονται σχολικές δομές, ως προέκταση του κράτους πρόνοιας, όπως για παράδειγμα το ολοήμερο δημοτικό σχολείο και το ολοήμερο νηπιαγωγείο. Στόχος τους είναι, να καλύψουν, με το φθηνότερο δυνατό τρόπο και με αρκετά προβλήματα στις υποδομές αλλά κυρίως στην παιδαγωγική τους λογική, συγκεκριμένες ανάγκες που προκύπτουν από τις αλλαγές στην αγορά εργασίας. Στην σημερινή περίοδο, το κράτος, αργά αλλά σταθερά, αποσύρει αυτές τις δομές, ξεκινώντας από τις μεγαλύτερες τάξεις του δημοτικού.

• Εντείνεται ο κατανεμητικός ρόλος του σχολείου με την υιοθέτηση σκληρών εξεταστικών φραγμών. Ταυτόχρονα, με αλλεπάλληλες νομοθετικές προσπάθειες επιχειρείται η ενίσχυση του διπλού δικτύου (ενίοτε και τριπλού-βλ ΕΠΑΣ) στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και προωθείται η ιδέα ενός «αριστοκρατικού» Γενικού Λυκείου για τους λίγους. Επιδιώκεται έτσι, η μεγάλη πλειοψηφία των αποφοίτων Γυμνασίου να καταλήγει σε μια ρημαγμένη και επίσης κατακερματισμένη Τεχνική Εκπαίδευση, της οποίας οι απόφοιτοι θα επανακαταρτίζονται συνεχώς, πολλές φορές με δικά τους έξοδα (βλ ιδιωτικά ΙΕΚ), και θα αποτελούν ένα φτηνό (ή και δωρεάν) ημι-ειδικευμένο εργατικό δυναμικό (μαθητεία). Η προσπάθεια έχει και ιδεολογικό στόχο: να εμπεδωθεί σε όλους από όσο το δυνατόν μικρότερη ηλικία ότι «δεν παίρνουν όλα τα παιδιά τα γράμματα» αλλά και να διασπαστεί η ενιαία γνώση και η σύνδεση θεωρίας-πράξης.

• Αποδομείται και απορρυθμίζεται η ειδική εκπαίδευση, τα τμήματα ένταξης και τα ειδικά σχολεία  αποψιλώνονται από μόνιμο εκπαιδευτικό, επιστημονικό και βοηθητικό προσωπικό, ενώ ταυτόχρονα προωθούνται δομές ελαστικές στη στήριξη των μαθητών όπως είναι η παράλληλη στήριξη. Μέσα από μια σειρά νόμων από το ’90 και μετά, αλλάζει ο προσανατολισμός της ειδικής εκπαίδευσης, με πυξίδα τις επιλογές της Ε.Ε. αλλά και του ΟΑΣΑ. Βασική επιδίωξη αποτελεί το σταδιακό κλείσιμο των δομών της ειδικής αγωγής και η ένταξη όλων των μαθητών στα γενικό σχολείο, πολιτική που πλήττει τα μορφωτικά δικαιώματα των μαθητών με αναπηρία. Τομείς της ειδικής εκπαίδευσης ιδιωτικοποιούνται, αρκετές πλέον ΜΚΟ αλλά και ιδιωτικά κέντρα υποστήριξης δραστηριοποιούνται σε αυτό το χώρο, παρέχοντας υπηρεσίες στα άτομα με αναπηρία, οι ιδιωτικές παράλληλες στηρίξεις πληθαίνουν συνεχώς στα σχολεία.

• Αναδύεται μια νέα γενιά πανεπιστημιακού κατεστημένου και, αντίστοιχα, μια νέα γενιά διοικητικών και παιδαγωγικών στελεχών εκπαίδευσης, τα οποία δεν μεταφέρουν το βάρος της υπηρεσιακής παλαιότητας και τις κλαδικές παραδόσεις αλλά τον αέρα της ατομικής ανέλιξης και το θεωρητικό οπλοστάσιο του εκπαιδευτικού νεοφιλελευθερισμού, συνδυασμένο ενίοτε, με μια επίφαση προοδευτικότητας και ιδεολογικά δάνεια από τη νέα αγωγή.

• Ατελείωτα ευρωπαϊκά κονδύλια «απορροφήθηκαν» και στο χώρο της εκπαίδευσης για να υποστηρίξουν ως επί το πλείστον, προγράμματα με τουλάχιστον αμφιλεγόμενα αποτελέσματα. Από το τεράστιο πρόγραμμα της εξομοίωσης δασκάλων και νηπιαγωγών μέχρι τα νέα αναλυτικά προγράμματα και τα διαδοχικά προγράμματα για το σχολικό εκφοβισμό.

• Η σταθερή εργασία και η μονιμότητα στην εκπαίδευση, δίνει τη θέση της στην αποδόμηση των εργασιακών σχέσεων, στην ελαστική εργασία, στην ωρομισθία, στους μηδενικούς διορισμούς, στα χιλιάδες κενά στα σχολεία.

• Παρά την αποδόμηση και την υποβάθμισή της, παρά την έκρηξη της ανεργίας και στους πτυχιούχους ΑΕΙ και τις στρατιές των άνεργων νέων επιστημόνων, η αξία της εκπαίδευσης παραμένει σε αρκετά υψηλά επίπεδα – ας αναλογιστούμε για παράδειγμα τον τεράστιο αριθμό των αιτήσεων για μεταπτυχιακά επί πληρωμή.

• Ξεκινά και τελειώνει με την Αριστερά να συμμετέχει σε κυβερνητικά σχήματα, όπου στην πρώτη περίπτωση ανοίγει το δρόμο στο νεοφιλελεύθερο χειμώνα της κυβέρνησης Μητσοτάκη, ενώ στη δεύτερη, αναλαμβάνει να προωθήσει και να επιβάλλει τις μνημονιακές αντιλαϊκές πολιτικές.