ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΡΙΟΛΗΣ – ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΑΔΗΣ

«ΕΞ ΑΦΟΡΜΗΣ ΕΝΟΣ ΔΙΔΡΑΧΜΟΥ»

Εκθέσεις εκπαιδευτικών επιθεωρήσεων:

Το πνεύμα της αξιολόγησης στη μετεμφυλιακή περίοδο. Η περίπτωση της Ζ΄ Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Αθηνών.

Μάιος του 1969, σε κάποιο δημοτικό σχολείο της Κεφαλλονιάς. Ημέρα επιθεώρησης, ο δάσκαλος Ε.Σ. διδάσκει με εμφανές τρακ Γεωγραφία, την ενότητα που αφορά την Ινδονησία, ενώπιον του επιθεωρητή Π.Κ. Όλα δείχνουν να κυλάνε ομαλά, κατά το αναμενόμενο και εν πολλοίς προσχεδιασμένο σενάριο που τόσο καλά είχε προετοιμαστεί τις προηγούμενες ημέρες. Ξαφνικά, μια μαθήτρια σηκώνει το χέρι της! Είχε βρει ένα δίδραχμο, αμελητέο συμβάν που – υπό άλλες συνθήκες – θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητο και το μάθημα να συνεχιστεί κανονικά με μια επιβράβευση της μαθήτριας για την τιμιότητά της. Όμως η ημέρα δεν ήταν συνηθισμένη. Τα γεγονότα που ακολούθησαν καταγράφονται στην έκθεση του επιθεωρητή :

"Εξ αφορμής ενός διδράχμου το οποίον εύρε μαθήτρια τις, ηρωτήσαμεν: Τι μέρος του δεκαδράχμου είναι το δίδραχμον; ουδείς απήντησεν αμέσως, αλλά μετά από διασαφήσεις απήντησαν μερικοί μαθηταί. Δεν εγένετο πλήρης αισθητοποίησις της σχέσεως των κλασματικών αριθμών προς το όλον και ιδία προς τα νομίσματα, τας μονάδας βάρους και μήκους. Εδόθησαν δέουσαι συστάσεις".

(Ατομικός φάκελος δασκάλου Ε.Σ., ΕΚ. ΥΠ. ΙΚ. ΕΚ. Π. ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ, ΣΧ. ΕΤ. 1969 - 1970)

Η τύχη εμφανώς δεν ήταν με το μέρος του δασκάλου εκείνη τη μέρα. Ήταν όμως θέμα τύχης; Τύχη ή ατυχία, απρόοπτη ή προκατασκευασμένη, η αντίδραση του επιθεωρητή, τα εξαρτημένα αντανακλαστικά του που ενεργοποιήθηκαν στη θέα του δίδραχμου και στην προοπτική αιφνιδιασμού του προς επιθεώρηση δασκάλου, όλα αυτά δεν ήταν παρά ένα ακόμα στιγμιότυπο από την εποχή που ο επιθεωρητισμός έριχνε τη βαριά σκιά του πάνω στη ζωντανή εκπαίδευση.

Στο πολιτικό και εκπαιδευτικό περιβάλλον της μετεμφυλιακής περιόδου, ο επιθεωρητισμός λειτουργούσε ως βασικό εργαλείο πειθάρχησης, εκφοβισμού, διαφύλαξης του υπερσυντηρητικού ιδεολογικού προσανατολισμού της εκπαίδευσης και κατηγοριοποίησης των εκπαιδευτικών. Υπάρχουν αρκετές μελέτες άλλωστε από ιστορικούς της εκπαίδευσης που φωτίζουν σε σημαντικό βαθμό το μηχανισμό της επιθεώρησης. Ήταν όμως μόνο αυτές οι λειτουργίες του επιθεωρητισμού; Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές παρουσιάζει με το μοντέλο αξιολόγησης που προωθεί σήμερα η κυβέρνηση; Η μελέτη των εκθέσεων υπηρεσιακής ικανότητας των επιθεωρητών της εποχής μπορεί να συμβάλλει, εν μέρει έστω, σε μια τέτοια προσέγγιση.

Πολιτική και εκπαιδευτική συγκυρία

Τα ισχυρά κοινωνικά και πολιτικά συμφέροντα της νέας αστικής τάξης που αναδύθηκε από τα ερείπια της κατοχής και τις στάχτες του εμφυλίου και η αναγκαιότητα της διασφάλισης της κοινωνικής και πολιτικής κυριαρχίας και της ιδεολογικής ηγεμονίας της - με όρους ισχύος - επιβάλλουν και τις αντίστοιχες στοχεύσεις. Ανάμεσα σε άλλα, την κοινωνική και πολιτική απομόνωση της αριστεράς και την αποεαμοποίηση του κοινωνικού σώματος. Σε αυτά τα πλαίσια και ταυτόχρονα με το καθήκον της ανασυγκρότησης του εκπαιδευτικού συστήματος, επιχειρείται μέσα από τους μηχανισμούς του κράτους να αποκατασταθεί/ αναπροσανατολιστεί το ιδεολογικό περιεχόμενο της στοιχειώδους και της μέσης εκπαίδευσης σύμφωνα με την ιδεολογία και τα βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα κοινωνικά συμφέροντα αυτής της τάξης. Σε αυτό το άμεσο καθήκον που προβάλλει και επιβάλλει στο κοινωνικό σώμα συνολικά το «άρχον συγκρότημα», παρ’ όλες τις αντιθέσεις και τις διαφορές τους, συγκλίνει τόσο το συντηρητικό όσο και το φιλελεύθερο εκπαιδευτικό ρεύμα.

Επομένως, με δυο λόγια: η ταξική και εθνική ανασφάλεια που χαρακτηρίζει τον αστισμό αυτή την περίοδο - και ιδιαίτερα τα αναδυόμενα από την κατοχή και τον εμφύλιο νέα αστικά στρώματα - αντανακλάται στην προσπάθειά του να διαμορφώσει ένα εκπαιδευτικό σύστημα αυστηρά επιλεκτικό, αυταρχικό, προσκολλημένο στην εθνικοφροσύνη και την προγονολατρεία. Στο πλαίσιο αυτό η επιβολή του ιδεολογικού και πολιτικού ελέγχου επί της καθημερινής διδακτικής πράξης, αλλά ακόμα και της προσωπικής ζωής των εκπαιδευτικών καθορίζεται από ένα ασφυκτικό ελεγκτικό πλέγμα νόμων, διατάξεων και εγκυκλίων που καθορίζουν όλες της παραμέτρους της «αξιολογικής» διαδικασίας που είθισται να ακολουθείται από τους επιθεωρητές.

Σύμφωνα με το «μνημειώδες» πόνημα του Ι. Αρχιμανδρίτη (Γεν. Επιθ. Στοιχ. Εκπ/σεως) «Τι παρατηρεί, τι ελέγχει, τι αξιολογεί ο Επιθεωρητής κατά την επιθεώρησιν – Τι πρέπει να γνωρίζει ο διδάσκαλος και πως πρέπει να εργάζεται δια να έχει πάντοτε εργασίαν έτοιμη προς επιθεώρησιν», Πάτρα, Τούλας – Μαυράκος, 1959, οι δεκαπέντε δείκτες με βάση τους οποίους οι εκπαιδευτικοί της στοιχειώδους εκπαίδευσης της μετεμφυλιακής περιόδου αξιολογούνταν ήταν οι ακόλουθοι:

ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΟΥ ΔΙΔΑΚΤΗΡΙΟΥ (αυλή – γυμναστήριον – αφοδευτήρια – λουτρά – σχολική αίθουσα κλπ.)
ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ (χαρακτήρ καλλιεργείας – ημερολόγια μαθητών κλπ.)
ΥΛΙΚΟΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ (καταχώρησις υλικού – βιβλία αρχείου σχολείου και σχολικής εφορείας – σχολικόν μουσείον – εποπτικά μέσα κλπ.)
Ο ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ΩΣ ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ (σχέσις διδασκάλου προς γονείς μαθητών – εξωσχολική δράσις – εκπολιτιστικά έργα – ο διδάσκαλος ως πνευματική μονάς – προσπάθεια κοινωνιστικής αγωγής – οργάνωσις εργασίας μαθητών – άσκησις ευθύνης και θάρρους – καταπολέμησις ελαττωμάτων – άσκησις δι’ αυτοέλεγχον – ανάπτυξις σχολικής ζωής – ο εθνικολαϊκός πολιτσμός ρυθμιστής και παράγων της αγωγής κλπ.)
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ (σχολική και μαθητική βιβλιοθήκη – χρήσις βιβλιοθηκών – εκλογή βιβλίων – βιβλία κατά τάξεις – τα παιδικά βιβλία κλπ.)
ΜΑΘΗΤΙΚΟΝ ΣΥΣΣΙΤΙΟΝ (φροντίς δια την υγείαν των μαθητών – απόκτησης καλών συνηθειών κλπ.)
ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ (συμπεριφορά προς τον Επιθεωρητήν – Διευθυντήν του Σχολείου – προς τους μαθητάς και γονείς των – εμπόδια μη αρμονικής εργασίας εν τω σχολείω – ανάμιξις διδασκάλου εις πολιτικάς και κοινοτικάς διαμάχας – αφομοίωσις από το περιβάλλον – τυχόν επίκρισις τρόπου ζωής χωρικών κλπ.)
ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑΙ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ (πολιτιστική δύναμις του Ελληνισμού – Εθνική υπερηφάνεια – σαφής συνείδησις σκοπού αγωγής και μέσων επιτυχίας – συνείδησις αποστολής και ικανότητος διδασκαλικού λειτουργήματος κλπ.)
ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΣΧΟΛΕΙΟΥ - ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ (συνειδητός σκοπός συνεργασίας – δυσκολίαι κατά την συνεργασίαν – δυνατότητας αποφυγής δυσκολιών κλπ.)
ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΥ ( λεπτεομερής γνώσις ύλης – εποπτικά μέσα – μεθοδική πορεία – σιωπηραί εργασίαι – ωριαία διδασκαλία – εάν ο διδάσκαλος είναι μελετηρός κλπ.)
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ (ερώτησις – ενδιαφέρον και αυτενέργεια – ερώτησις και προβλήματα προς έρευναν – ερωτήματα προς τον διδάσκαλον – ερωταποκρίσεις – αυτενέργεια και εμπειρία μαθητών – πλατειασμοί και δεοντολογίαι – παράγων αυθορμησίας – φωνή και στάσις διδασκάλου – συζήτησις μεταξύ των μαθητών – τρόπος συζητήσεως – λογοκοπία – προαγωγή εις προφορικόν λόγον – πενιχρότης λεξιλογίου – μηχανική διδασκαλία – τρόπος διδασκαλίας ανάλογος προς έκαστον μάθημα και την φύσιν εκάστου διδακτέου κεφαλαίου – ψυχική και πνευματική επικοινωνία – σαφής συνείδησις επιδιωκομένου δια την διδασκαλίας εκάστου θέματος – ακριβολογία κατά την διδασκαλίαν – σχέδιον κατά την διδασκαλίαν – εποπτεία μαθητών κατά την διδασκαλίαν – διόρθωσις σφαλμάτων – τάξις εκ φόβου ή εξ ενδιαφέροντος γλωσσική έκφρασις – αι γραπταί εργασίαι των μαθητών, άσκησις νοήσεως, φαντασίας, προσοχής, παρατηρήσεως – συνήθεια εις το αυτοτελώς εργάζεσθαι – θεραπεία εποπτείας και αυτενέργειας – ατομικαί και ομαδικαί εργασίαι – αυτοέλεγχος διδασκάλου – άσκησις μαθητών εις αυτοέλεγχον – θεραπεύονται αι ανάγκαι του εκπαιδευτικού μας έργου; - μόρφωσις διδασκάλου – πρόοδος μαθητών – εκτροπαί και παραλείψεις – διδάσκαλος με νωχέλειαν και πλαδαρότητα – ωράρια εργασίας κλπ. κλπ.)
ΣΙΩΠΗΡΑΙ ΚΑΙ ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ ΕΡΓΑΣΙΑΙ κλπ. κλπ.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΙΔΙΚΩΝ ΔΙΑΦΕΡΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΚΛΙΣΕΩΝ (καματηρότης – γλωσσική ανάπτυξις – αναλυτικόν πρόγραμμα – καθορισμός ενοτήτων – γραπτοί διαγωνισμοί κλπ. κλπ.)
ΜΑΘΗΤΑΙ (αναλογία τάξεων – φοίτησις μαθητών – απόρριψις μαθητών κλπ.)
ΔΕΛΤΙΑ ΑΤΟΜΙΚΟΤΗΤΟΣ – ΒΙΒΛΙΟΝ ΥΛΗΣ – ΕΟΡΤΑΙ – ΕΓΓΡΑΦΑΙ (αρτιότης σχολικής εργασίας – διδάσκαλος άξιος της αποστολής του κλπ.)

Τηρουμένων των αναλογιών, εύκολα μπορεί κανείς να διακρίνει τις ομοιότητες και τις διαφορές των δεικτών αξιολόγησης της πρώτης μετεμφυλιακής περιόδου με τους προτεινόμενους αντίστοιχους 15 δείκτες της ΑΕΕ. Να σημειώσουμε μόνο τη διαχρονική επιδίωξη να κατακερματιστεί, ώστε να μετρηθεί με ποσοτικούς όρους, η οργανωμένη εκπαιδευτική ζωή.

Κατά την περίοδο αυτή μια φορά κάθε χρόνο ο/η δάσκαλος/-α έπρεπε να αξιολογηθεί και να συνταχτεί «Έκθεση Υπηρεσιακής Ικανότητας» η οποία στη συνέχεια έμπαινε στον υπηρεσιακό φάκελο του εκπαιδευτικού για να τον ακολουθεί σε όλη του τη σταδιοδρομία. Στην Έκθεση μπροστά γραφόταν το ονοματεπώνυμο του δασκάλου/-ας, ο βαθμός, η κατηγορία, το σχολικό έτος, η ημέρα επιθεώρησης και το όνομα του επιθεωρητή. Οι επόμενες σελίδες της Έκθεσης χωριζόταν σε 6 επί μέρους παραγράφους. στις οποίες υπήρχαν περιγραφές και στοιχεία για τον εκπαιδευτικό στους εξής τομείς:

Τα Υπηρεσιακά Καθήκοντα: Εδώ ο επιθεωρητής αναφέρει τα ακριβή στοιχεία του δασκάλου/-ας (Πτυχία, Παιδαγωγική ακαδημία που τελείωσε, βαθμός, έτος αποφοίτησης, έτη υπηρεσίας, οικογενειακή κατάσταση κλπ.).

Τα Θεμελιώδη Καθήκοντα: Εδώ ο επιθεωρητής αναφέρει κατά πόσο ο/η δάσκαλος/-α διάγει αρμονικά το δημόσιο και ιδιωτικό του/της βίο (άρθρα 44-56 του Υπαλληλικού Κώδικα) και αν έχει «Υγιή Εθνικά Κοινωνικά Φρονήματα».

Τα Ειδικά Καθήκοντα: Περιγράφεται επακριβώς και με όλες τις λεπτομέρειες η συγκεκριμένη διδασκαλία που κάνει ο δάσκαλος/-α μπροστά στον επιθεωρητή (τάξη, αριθμός παιδιών, μάθημα, ενότητα, χρήση εποπτικών μέσων, μεθοδολογία, έλεγχος τετραδίων-βιβλίων –μαθητών κλπ.).

Οι Ποινές-Αμοιβές: Αναφέρονται απλώς οι ποινές και οι τυχόν αμοιβές που έχει λάβει ο εκπαιδευτικός.

Τα χαρακτηριστικά Γνωρίσματα: Ο Επιθεωρητής σε αυτό το σημείο ξεσκονίζει στην κυριολεξία τη ζωή του δάσκαλου/ας. Οι περιγραφές είναι ανατριχιαστικές. Ξεκινούν από την περιγραφή του σώματος του εκπαιδευτικού με λεπτομέρειες για το βάδισμα, τη στάση του κορμιού κλπ. και φτάνουν σε λεπτομερειακές περιγραφές όλων των εσωσχολικών και εξωσχολικών ενεργειών, του χαρακτήρα, συνηθειών και δράσεων του.

Τα Συμπεράσματα: Εδώ ο επιθεωρητής δίνει την τελική του βαθμολογία με άριστα το 5 στους εξής τομείς:

Επιστημονικός

Διδακτικός

Διοικητικός

Ευσυνειδησία

Συμπεριφορά

Δράση

5 Άρτιος Άρτιος Λίαν δεξιός Λίαν ευσυνείδητος Εξαίρετος Επωφελής

4 Ικανός Ικανός Δεξιός Ευσυνείδητος Αξιόπιστος Εργατικός

3 Επαρκής Επαρκής Επαρκής Μέτριος Καλός Εργατικός

2 Μέτριος Μέτριος Μέτριος Αδιάφορος Μέτριος Αδιάφορος

1 Ανεπαρκής Ανεπαρκής Ανεπαρκής Ασυνείδητος Αναξιοπρεπής Αδρανής

Σύνολο Βαθμολογίας - Αποτελέσματα

25-23.01 Προαγωγή κατ’ εκλογή

23.01-21.01 Προαγωγή κατ’ απόλυτο εκλογή

21-17 Προαγωγή κατ’ αρχαιότητα

17 και κάτω Μη προακτέος(μη χορήγηση επιδόματος παραμονής)

Να σημειώσουμε ότι οι τομείς συμπεριφορά και δράση υπολογίζονταν ως ένας τομέας στον τελικό υπολογισμό της βαθμολογίας. Να συμπληρώσουμε επίσης, ότι ήταν η δικτατορία που αναδιαμόρφωσε την αξιολογική πυραμίδα το 1970, παρέχοντας για πρώτη φορά και στο διευθυντή αρμοδιότητες αξιολόγησης των δασκάλων ως προς το διοικητικό τους έργο.

Το αρχειακό υλικό

Το αρχειακό υλικό είναι μικρό για να διακινδυνεύσουμε ασφαλή συμπεράσματα με καθολική ισχύ, συμβάλλει όμως ώστε να ερευνηθούν και να ανιχνευθούν πλευρές της αξιολόγησης για τη συγκεκριμένη περίοδο.

Συγκεκριμένα το αρχειακό υλικό αποτελείται από :

Εκθέσεις επιθεωρήσεως διδασκάλων Ζ΄ Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Αθηνών, Σχολικό Έτος 1966 – 1967, αριθμός εκθέσεων: 37

Εκθέσεις επιθεωρήσεως σχολείων και διδασκάλων Ζ΄ Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Αθηνών, Σχολικό Έτος 1968 – 1969, αριθμός εκθέσεων: 84

Μεμονωμένες εκθέσεις υπηρεσιακής ικανότητας από τους ατομικούς φακέλους εκπαιδευτικών της Ζ΄ Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Αθηνών, αριθμός εκθέσεων: 10

Αξίζει να σημειώσουμε εδώ, ότι οι βαθμολογίες των εκθέσεων επιθεώρησης του αρχειακού υλικού που αφορούν δημόσια σχολεία κυμαίνονται στο σύνολό τους ανάμεσα στο 23 και το 25, ενώ για τα ιδιωτικά οι αντίστοιχες βαθμολογίες κυμαίνονται ανάμεσα στο 22 και το 24.

Η αναλυτική έκθεση υπηρεσιακής ικανότητας που συντάσσει και δακτυλογραφεί ο επιθεωρητής, αναφέρεται στο διδακτήριο, στα ατομικά στοιχεία του κρινόμενου, στη διδακτική και τη διοικητική του ικανότητα όπως προκύπτει από την παρακολούθηση διδασκαλιών, τη συμπεριφορά και τη δράση του εντός και εκτός υπηρεσίας, την ευσυνειδησία του.

Ενδεικτικά αναφέρουμε :

Για το διδακτήριο

Όλες οι εκθέσεις ξεκινούν με την πανομοιότυπη έκφραση που παραπέμπει σε προηγούμενη έκθεση επιθεώρησης του διδακτηρίου :

«Τα αφορώντα εις το διδακτήριον του σχολείου τούτου, το υλικόν το αρχείον και την βιβλιοθήκην αυτού λεπτομερώς εκτίθενται εις την έκθεσιν του σχολικού έτους 1965 – 66». (ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1968- 1969, σελ.13)

Για τα ατομικά στοιχεία

Η αναλυτική αναφορά των ατομικών στοιχείων του κρινόμενου, περιέχει ακόμα και στοιχεία που αφορούν την υγεία του. Για παράδειγμα:

«Ο Διδάσκαλος ούτος κατάγεται εξ Ελατούς-Ναυπακτίας, εγεννήθη τω 1915, είναι έγγαμος μεθ’ ενός τέκνου, υγιής, αρτιμελής, με μόνην, μείωσιν της οπτικής οξύτητος του δεξιού οφθαλμού, συνεπεία πολεμικού τραύματος» (ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1966- 1967, σελ.32)

Ή ακόμα:

«Εκ της επιθεωρήσεως της εργασίας της διδ/σσης Δ.Α. και της μετ’ αυτής συζητήσεως εμόρφωσα την γνώμην ότι εξακολούθει αύτη να εμφανίζει έκδηλον διάφερον δια μίαν αποδοτικήν εργασίαν. Παρά τα ατυχήματα της επί 2 συνεχή έτη(κατάγματα ποδός – χειρός) εξακολουθεί με ζήλον αμείωτον να προσφέρει την υπηρεσίαν της ζωηρώς ενδιαφερομένη». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚΠ. ΠΕΡ. ΑΘΗΝΩΝ (ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΟΥ ΕΠΙΘ. ΔΗΜ. ΣΧ. Α. Π.) ΣΧ. ΕΤ. 1964 – 1965, άγνωστη σελ. από την έκθεση επιθεώρησης της Διδ/σσας Δ.Α)

Συμπεριφορά, δράση και ευσυνειδησία

Για την εμφάνιση, τη συμπεριφορά «εντός και εκτός υπηρεσίας», τα πολιτικά φρονήματα

Οι πανομοιότυπες κρίσεις των επιθεωρητών που αφορούν το «αδιάβλητο» του βίου των κρινόμενων, τα «εθνικά ιδεώδη», την «αξιοπρέπεια» ή το «κύρος», αναφέρονται τόσο στα πολιτικά/ιδεολογικά όσο και στα κοινωνικά πρότυπα που το καθεστώς επέβαλλε. Η επαναλαμβανόμενη χρήση τους παραπέμπει στα δίκτυα πληροφόρησης που είχε στη διάθεσή του ο επιθεωρητής: διευθυντής της σχολικής μονάδας, Χωροφυλακή, διορισμένος κοινοτάρχης και λοιποί συνεργάτες της δικτατορίας.

Ενδεικτικά αναφέρουμε :

Έχει άψογον εμφάνισιν και διάγει αδιάβλητον οικογενειακόν βίον». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1966- 1967, σελ.2.«Είναι ευπαρουσίαστος και ζη βίον αδιάβλητον με ήθος και κύρος. Εκτιμάται δεόντως υπό των συναδέλφων της και των γονέων των μαθητών», ό.π., σελ.8. «Είναι αφοσιωμένος απολύτως εις τα Ελληνοχριστιανικά ιδεώδη», ό.π., σελ.25. «…άριστος οικογενειάρχης, πρότυπον Χριστιανού και Έλληνος πολίτου», ό.π., σελ.28. «Σεμνή, προσηνής, ευγενεστάτη, με το εξαίρετον ήθος της, γαλουχεί πραγματικά Έλληνας και Χριστιανούς πολίτας. Εις όλες τας εκδηλώσεις του σχολείου της προθύμως λαμβάνει μέρος και πολλάκις πρωτοστατεί. Εις εκθέσεις χειροτεχνίας του σχολείου της, η συμβολή της είναι εμφανής» , ό.π., σελ.55. «Σεμνός, ήρεμος, πράος, ευγενής, ηθικός, καλός οικογενειάρχης με κύρος και υπόληψιν. Δρα και κινείται ωφελίμως εντός και εκτός του σχολείου» , ό.π., σελ.61. «…λίαν αξιοπρεπούς την συμπεριφοράν εντός και εκτός του σχολείου», ό.π., σελ.72.

Επίσης, «Είναι προσηλωμένη εις τα Ελληνοχριστιανικά Ιδεώδη και απολαύει της γενικής εκτιμήσεως», ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1968- 1969, σελ.4. «Έρχεται εις τακτικήν επικοινωνίαν μετά των γονέων αυτών και βοηθεί τον Δ/ντήν εις πάσαν του σχολείου εκδήλωσιν. Διάγει βίον κατά πάντα αξιοπρεπή και ενάρετον και εκτιμάται παρά πάντων», ό.π., σελ.8. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στους εκλεγμένους συνδικαλιστές στα υπηρεσιακά συμβούλια γεγονός που όπως φαίνεται τύχαινε ιδιαίτερης μνείας : «Έχει επίγνωσιν της αποστολής του και είναι μία ολοκληρωμένη διδασκαλική προσωπικότης. Κοσμούμενος δια των ως άνω αρετών, απέσπασε την εκτίμησιν και αγάπην του διδασκαλικού κόσμου της Χώρας και απεστάλη υπ’ αυτών ως αιρετός εκπαιδευτικός σύμβουλος εις τον Άρειον Πάγον της Εκπαιδεύσεως, το Εκπαιδευτικόν Συμβούλιον», ό.π., σελ.50.

Ή ακόμα: «…Το επάγγελμα όντως αγαπά και εις το καθήκον του είναι αφωσιωμένος, ουδέποτε σχεδόν καταφεύγων εις την λήψιν αδειών. Διοικεί άριστα τους μαθητάς του, διαπνέεται υπό πνεύματος συνεργασίας μετά των συναδέλφων του προθύμως πάντοτε εις την ανάληψιν εργασιών εις την αποδοτικότερην λειτουργίαν του σχολείου του σκοπουσών. Φέρεται τυχών επαίνου του επιθεωρητού του (1949), πλήρους ευαρέσκειας της Νομαρχίας(1950) και του Υπουργείου Στρατιωτικών δια τας προς την πατρίδα παρασχεθείσας πολυτίμους υπηρεσίας του. Τύπος λίαν φιλότιμος, ευγενέστατος, σοβαρότατος, ευφυής και δραστηριότατος με οικογενειακόν και κοινωνικόν βίον άψογον, έχει τύχει κατά την τελευταίαν 6ετίαν σταθερώς λίαν εύφημων χαρακτηρισμών και λίαν υψηλής βαθμολογίας». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1965- 1966, σελ.36.

Αντίθετα, οι τριβές και οι αντιπαραθέσεις με τη διεύθυνση του σχολείου επιβαρύνουν την εικόνα του αξιολογούμενου:

«Ο διδάσκαλος είναι σοβαρός, καλός οικογενειάρχης, μελετά δια την βελτίωσιν της μορφώσεώς του και είναι φιλόπονος(…) Γενικώς πρόκειται περί καλού και ευγενικού διδασκάλου, αλλά κατά το τρέχον έτος δεν συνειργάσθη αρμονικώς μετά της Διευθυντρίας του Σχολείου δι’ ασημάντους αιτίας και δεν επέδειξε ιδιαιτέραν τινά δραστηριότητα πέραν της συνήθους». ΕΚ. ΥΠ. ΙΚ. ΕΚ. Π. ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ, ΣΧ. ΕΤ. 1969 - 1970, δ/λος Ε.Σ.

Το προχωρημένο της ηλικίας!

Στις εκθέσεις του 1968-1969 συναντάμε τις ίδιες ακριβώς εκφράσεις για τους/τις εκπαιδευτικούς που έχουν περάσει το 50ο έτος ηλικίας: «παρά το προχωρημένον της ηλικίας του ουδόλως απώλεσεν το ζήλον προς εργασίαν» !

Ενδεικτικά: «Κατάγεται εκ Πειραιώς. Είναι ετών 52, έγγαμος μετά τέκνων, πτυχιούχος Ραλλείου Π.Α. Πειραιώς(…) Παρά την ηλικίαν της, ουδόλως απώλεσεν την προς την εργασίαν διάθεσιν». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1968- 1969, σελ. 16. Επίσης: «Είναι ετών 52, έγγαμος μετά τέκνων(…)Αύτη, παρά την ηλικίαν της, εργάζεται μετά ζήλου και ευσυνειδησίας», ό.π., σελ.26.

Διδακτική ικανότητα

Η διδασκαλία των εκπαιδευτικών αποτιμάται κυρίως με βάση τις επιδόσεις των μαθητών/τριών. Έτσι σε άλλες περιπτώσεις «πάντες οι μαθηταί» και σε άλλες «πλείστοι των μαθητών» ή «εκτός 3» ή «εκτός 4» μαθητών κατανοούν και απαντούν σε ερωτήσεις ή λύνουν προβλήματα. Οι εκθέσεις, με τη χρήση τέτοιων διατυπώσεων, δίνουν την εντύπωση ενός εξονυχιστικού ελέγχου των επιδόσεων, των τετραδίων και των εργασιών των μαθητών:

«Την επομένην διδακτικήν ώραν εσχημάτισαν προτάσεις με τας λέξεις «χελώνα», «ποντίκι» και «ντέφι» τας οποίας έγραψαν εις το τετράδιόν των και τινές μαθηταί εις τον πίνακα. Εκτός 4 μαθητών, οι λοιποί τας αντέγραψαν ορθώς». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1966- 1967, σελ.14. «Όλοι, πλην 2, ανέγνωσαν με ικανήν ευχέρειαν και με ορθήν χρήσιν των σημείων στίξεως το κεφ. Πηγαίνουν εις την θάλασσα». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1968- 1969, σελ.68. «Μετά την εξαγωγήν κρίσεων ορθών και συμπερασμάτων, ανεγνώσθη υπό των πλείστων μαθητών το κεφ. Φιλοστοργία πελαργού, σελ. 233. Πλην τριών, οι λοιποί μαθηταί το ανέγνωσαν με ικανήν ευχέρειαν, λογικώς και κατ΄ έννοιαν και καλώς απέδωσαν το περιεχόμενον». Ό.π., σελ.14

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι περιπτώσεις όπου ο επιθεωρητής καταγράφει την ανοιχτή και απροκάλυπτη παρέμβασή του στη διδακτική πράξη, διακόπτοντας την επιθεώρηση, παραγκωνίζοντας και ακυρώνοντας τον/την εκπαιδευτικό ενώπιον των μαθητών/τριών. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν οι λόγοι διακοπής της διαδικασίας επιθεώρησης όπως π.χ. η διαπίστωση ότι ο δάσκαλος είναι «απαράσκευος» ή επειδή διακόπτει διαρκώς τους μαθητές (!!). Ακολουθεί ο «συνετισμός» του/της εκπαιδευτικού δημοσίως, δηλαδή μπροστά στους μαθητές του, ή κατ’ ιδίαν :

«εν συνεχεία εκλήθη υπό της διδ/σης μια μαθήτρια να αναγνώση το νέον κεφάλαιον «στο κτήμα του θείου», σελ. 180. Τη υποδείξει μας το ανέγνωσε πρώτον η διδ/λισσα και ακολούθως οι μαθηταί. Κατά την απόδοσιν του περιεχομένου αύτη επενέβαινε συνεχώς. Συνεστήσαμεν εις αυτήν να αφήνη τους μαθητάς ελευθέρους να εκφράζονται». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1968- 1969, σελ.23

Ακόμα πιο σαφής περίπτωση δημόσιου συνετισμού του αξιολογούμενου, η έκθεση που ακολουθεί αφορά εκπαιδευτικό με 34 χρόνια υπηρεσίας την επιθεώρηση του οποίου διέκοψε ο επιθεωρητής :

«Τον παρηκολούθησα διδάσκοντα: Γραμματικήν(…) Αριθμητικήν(…) Φυσικήν Ιστορίαν : Η χήνα έχει διδαχθή. Ο διδ/λος προέβη εις την εξέτασιν και ετέρου αντιπροσώπου των νηκτικών, ενώ τούτο δεν ήτο αναγκαίον, ως του παρετηρήθη. Έκαμε χρήσιν εικόνας (ανηρτημένη) εις τον πλάγιον τοίχον της αιθούσης (θέσις ακατάλληλος). Ο κληθείς μαθητής ερωτώμενος περιγράφει τα μέρη του σώματος του πτηνού. Γίνεται συζήτησις περί της χρησιμότητος των νηκτικών μεμβράνων των δακτύλων. Ο διάλογος υποτυπώδης καθώς και η εφαρμογή των αρχών του μαθήματος. Η συγκέντρωσις των μαθητών και η συμμετοχή των εις την συζήτησιν όχι ικανοποιητική. Μετέχουν, πλην του ομιλούντος ελάχιστοι. Εγένετο ανακεφαλαίωσις. Ιστορίαν. Δεδιδαγμένον: Ο Κίμων, μαθητής ανεδιηγήθη τούτο εις γλώσσαν ρέουσαν άνευ κενών. Την διδασκαλίαν του απετρέψαμεν, διότι ο διδ/λος εφωράθη απαράσκευος προς τούτο και επεχείρησεν να χρησιμοποιήση το βοηθητικόν εγχειρίδιον των μαθητών παρουσία ημών. Εκακίσαμεν κατ’ ιδίαν την ενέργειάν του και επεσημάναμεν την βασικήν ανάγκην της κατ ΄οίκον προπαρασκευής. Εκ της Επιθεωρήσεως της διδ/λίας του διδ/λου Λ.Σ. και της μετ΄ αυτού συζητήσεως εμόρφωσα την γνώμην, ότι ούτος υπηρετών το πρώτον έτος εις το σχολείον επεδεικνύει αφοσίωσιν εις το έργον του. Ίσως όμως αι απαιτήσεις προπαρασκευής να εμφανίζονται επιτακτικώτεραι λόγω και του προηγμένου περιβάλλοντος, πράγμα όπερ υποχρεώνει τον διδ/λον να διαθέτη περισσότερον προς τούτο χρόνον ίνα ανταποκριθή. Τούτο δεν μας έπεισε ότι πράττει ο διδ/λος εκ της παρακολουθήσεως της εργασίας του, ώστε αύτη να είναι πλέον δημιουργική και αι κτώμεναι γνώσεις σαφείς και μόνιμοι». ΕΚ. ΥΠ. ΙΚ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1966 - 1967, δ/λος Λ.Σ.

Επίσης, σε κάποιες εκθέσεις εμφανίζονται αρνητικές κρίσεις όπως παρακάτω :

«Οι μαθηταί έλυσαν εις τον πίνακα και εις τα τετράδιά των προβλήματα τινά σύνθετα, προσθέσεως, αφαιρέσεως και πολλαπλασιασμού, ακεραίων αριθμών, εκ της διδαχθείσης ύλης. Εκ του ελέγχου δε της εργασίας ταύτης, διεπιστώσαμεν, ότι μαθηταί τινές, μετά δυσκολίας έλυσαν τα προβλήματα ταύτα, διότι ούτοι υστερούν εις μαθηματικήν κρίσιν. Συνεστήσαμεν εις τον διδάσκαλον, όπως επιμείνη περισσότερον εις την καλλιέργειαν της αριθμητικής σκέψεως και κρίσεως των μαθητών(…) Ούτος κατέχει καλώς την εξέλιξην της Παιδαγωγικής, εκ της μελέτης συγγραμμάτων και γνωρίζει την εφαρμογήν σύγχρονων μεθόδων διδασκαλίας, πλην όμως, δεν έχει την δέουσαν απόδοσιν, λόγω της ολιγομήνου εν τω σχολείω τούτω υπηρεσίας του και της πλημμελούς, ως διαπιστούται διδασκαλίας των μαθητών της τρίτης τάξεως, εις τας κατωτέρας τοιαύτας». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1966- 1967, σελ.67

Ή ακόμα :

«Η Διδασκάλισα διδάσκει εις το πρώτον τμήμα της Α΄ τάξεως. Εγγεγραμμένοι μαθηταί 33 και παρόντες 32.

Ανάγνωσις: Δεδιδαγμένον η πινακίς «η κυρία Φανή» με νέον τον φθόγγον Φ. Ανέγνωσαν εκ περιτροπής και διαδοχικώς όλοι οι μαθηταί. Η ανγνωσίς των ελευθέρα. Καταβάλλεται προσπάθεια να γίνεται χρήσις των σημείων στίξεως και επιτυγχάνεται. Αδύνατοι ευρέθησαν 2 μόνον μαθηταί. Εζητήθη γραφή φράσεων. Δεν ανταπεκρίθησαν οι δύο αδύνατοι και εις την ανάγνωσιν.

Νέον. Η πινακίς «τα ξύλα» με νέον φθόγγον «ξ». Εγένετο συζήτησις επί της εικόνος της πινακίδος και ακολούθως προπορευομένης της διδασκαλίσης ανάγνωσαν οι μαθηταί ευχερώς. Επηκολούθησεν ανάγνωσις ενός μαθητού και εζητήθη η απόδοσις. Εζητήθη ακολούθως από τους μαθητάς να ανακοινώσουν τι τους ήρεσε, η ανεύρεσις των εικόνων και το δίδαγμα. Οι μαθηταί ανταπεκρίθησαν ικανοποιητικώς. Εις την διδ/σαν εγένετο παρατήρησις ότι το νέον εις την πινακίδα ήτο ο φθόγγος «ξ» και δεν εγένετο τούτου διδασκαλία κατά τα αναφερόμενα εις την διδασκαλίαν κατά την αναλυτικοσυνθετικήν μέθοδον. Η διδ/σα μας απήντησεν ότι επ’ ευκαιρία είχε διδάξει εις προγενέστερον μάθημα. Ηναγκάσθην να συζητήσω επί του ζητήματος τούτου και να υποδείξω τον τρόπον εργασίας». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ.Διδ/λων Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1962- 1963, σελ. 25 – 26

Εντύπωση προκαλεί ο εξωραϊσμός της εικόνας της σχολικής τάξης και της απόδοσης των μαθητών σε σημείο τέτοιο ώστε να γίνεται εμφανής και απροκάλυπτος για όσους τουλάχιστον έχουν την παραμικρή σχέση για τα μεγέθη της σχολικής διαρροής και των εκπαιδευτικών ανισοτήτων της συγκεκριμένης περιόδου.

«Επίσης ηλέγξαμεν την πρόοδον αυτών εις τα Θρησκευτικά, την Φυσικήν, την Γεωγραφίαν και διεπιστώσαμεν, ότι η διδαχθείσα ύλη κατέχεται καλώς». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1966- 1967, σελ.11. «Δια καταλλήλων ερωτήσεων προητοίμασε τους μαθητάς του και ακολούθως έδωσεν προς λύσιν πρόβλημα διαιρέσεως μικτού δια μικτού αριθμού. Οι μαθηταί αφού πρώτον αντελήφθησαν καλώς το θέμα, ακολούθως επεδόθησαν, κατ’ ιδίαν έκαστος εις την λύσιν του δοθέντος προβλήματος, με απόλυτον ησυχίαν. Εντός δε μικρού χρονικού διαστήματος, ήρχισαν να δηλώνουν, ότι έλυσαν το πρόβλημα. Επερίμενεν έως ότου όλοι σχεδόν είχον τελειώσει και εκάλεσεν ένα εξ αυτών εις τον πίνακα, όστις και ευχερώς έδωσε την λύσιν, δικαιολογών πλήρως την πορείαν, που ηκολούθησεν. Ως δε διεπιστώθη, εις επιτυχή λύσιν είχον αχθή, πάντες σχεδόν οι μαθηταί. Προεβλήθη κατόπιν και έτερον πρόβλημα, το οποίον επίσης επέτυχον να λύσουν οι μαθηταί». Ό.π., σελ.27. «Υπηγορεύσαμεν πρόβλημα σύνθετον πολλαπλασιασμού και αφαιρέσεως, προς τους μαθητάς και έκαστος τούτων επεδίωκεν κατ’ ιδίαν την λύσιν(…) Εσφαλμέναι λύσεις υπήρξαν ελάχισται». Ό.π., σελ.85. «Ανέγνωσαν οι πλείστοι με ικανήν ευχέρειαν, λογικώς και κατ’ έννοιαν το κεφ. «ο γιατρός του Καραϊσκάκη», σελ. 73, και ευχερώς έλυσαν προβλήματα συνθέτου μεθόδου και τοιαύτα μετά τόκου με άγνωστον το κεφάλαιον». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1968- 1969, σελ.22.

«Έλυσαν άπαντες εις τα τετράδιά των ευχερώς προβλήματα ευρέσεως του εμβαδού ορθογωνίου παραλληλογράμμου. Με την ιδίαν ευχέρειαν έλυσαν και οι μαθηταί της ΣΤ΄ προβλήματα ευρέσεως του όγκου κώνου». Ό.π., σελ.33

Συχνές είναι και οι αναφορές στην ευεργετική επίδραση της διδασκαλίας στον εθνικό φρονηματισμό των μαθητών.

«Παρηκολουθήσαμεν τούτον διδάσκοντα Ιστορίαν. Θέμα: Ο Εξελληνισμός της Ανατολής. Καταρχήν δι’ ερωτήσεων προς τους μαθητάς, ανεφέρθη εις την εκστρατείαν του Μ. Αλεξάνδρου και εν συνεχεία προέβη εις την προσφοράν του νέου, με διήγησιν παραστατικήν, φυσικήν και εύληπτον, ώστε η προσοχή και το ενδιαφέρον των μαθητών να κρατηθούν αμείωτα καθ’ όλην την διάρκειαν(…) Αι επιτυχίαι του Μ. Αλεξάνδρου, τόσον επί του στρατιωτικού, όσον και επί του εκπολιτιστικού πεδίου, τους συναρπάζουν, καλλιεργείται δε το Πατριωτικόν συναίσθημα θαυμασίως. Γενικώς η διδασκαλία υπήρξε λίαν επιτυχής». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1966- 1967, σελ.37.

«Έκδηλος δε εξ άλλου παρετηρήθη και επί του Εθνικού φρονήματος των μαθητών, επίδρασις της διδασκαλίας της Ιστορίας». Ό.π., σελ. 41.

Για τη διδακτική μεθοδολογία και την προετοιμασία

Οι αναφορές στη μεθοδολογία εμφανίζονται επίσης τυποποιημένες και επαναλαμβανόμενες.

"Εκ της παρακολουθήσεως διεπιστώσαμεν, ότι η διδασκάλισσα είναι λίαν ευμέθοδος". ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1966- 1967, σελ.16. "Είναι μελετηρός και κατά την διδασκαλίαν εφαρμόζει τας αρχάς της εποπτείας, της αυτενέργειας και της ελευθέρας πνευματικής εργασίας". ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1968- 1969, σελ. 13.

Ή ακόμα: «Η διδ/σσα, λίαν ευμεθόδως διδάσκουσα, κάμνει την διδασκαλίαν της ενδιαφέρουσαν και ωθεί τους μαθητάς εις αυτενεργόν δράσιν. …..Αγαπά το έργον της και νέας μεθόδους εργασίας λίαν επιτυχώς εν τη τάξει της εφαρμόζει». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1967- 1968, άγνωστη σελ. από επιθεώρηση του επιθεωρητή Π. Κ. που έγινε στις 5 & 6 Ιουνίου 1968 στην Ά τάξη της Διδ/σσας Α. Ε.

Καταγράφονται σε εκθέσεις αδυναμίες του διδάσκοντος που στηλιτεύονται ανάλογα.

«ο διδ/λος, χρησιμοποιήσας την αφηγηματικήν μορφήν της διδ/λίας, προσέφερε το νέον «περί της μάχης της Χαιρωνείας» κεφάλαιον. Η διήγησίς του υπήρξεν ολίγον άτονος και επιτηδευμένη». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1968- 1969, σελ.31.

Συναντάμε εδώ εκθέσεις που αναφέρονται σαφώς στην τριμερή πορεία διδασκαλίας η οποία παρουσιάστηκε στην Ελλάδα από το Ν. Εξαρχόπουλο και περιλάμβανε τρεις φάσεις την προετοιμασία, την επεξεργασία και την εμπέδωση.

«Η Διδασκάλισσα ηκολούθησε την τριμερή πορείαν διδασκαλίας». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1966- 1967, σελ.46

Επίσης, μια έκθεση που αναφέρεται σε μια περίπτωση όπου χρησιμοποιήθηκε η Ενιαία Συγκεντρωτική Διδασκαλία (Ε.Σ.Δ.) μέθοδο που υποστήριζε η Ρόζα Ιμβριώτη και συνδεόταν με την παιδαγωγική του κινήματος της Νέας Αγωγής.

«Εφαρμόζων την μέθοδον της Ε.Σ.Δ. (σ.σ. Ενιαίας Συγκεντρωτικής Διδασκαλίας), εδίδαξεν ενώπιον ημών α) Ανάγνωσιν, Το κεφάλαιον «Η καταστροφή των εντόμων» σελ. 227. Το θέμα επελέγη επ’ ευκαιρία σχετικής εκδρομής των μαθητών, εις Σχοινιά – Μαραθώνος (βαλτώδης περιοχή). Κατ’ αρχήν διεξάγεται συζήτησις περί εντόμων και ιδία των κωνώπων(…) Με εποπτικόν μέσον τους βόμβυκας μεταξοσκώληκος επί κλάδου θυμαριού, προβαίνουν εις παρατηρήσεις και σχετικήν συζήτησιν περί του μεταξοσκώληκος. Γίνεται λόγος περί προστασίας της υγείας και απαγγέλλουν τους κανόνας καθαριότητος και υγείας εμμέτρους, έργον του εν λόγω διδασκάλου. Ακολουθεί σχετική τεχνολογία. Ευχερώς διακρίνουν τα μέρη του λόγου. Μετά ταύτα ψάλλουν αρμονικά τη συνοδεία μανδολίνου, όπερ παίζει ο διδάσκαλος, το τραγούδι «Μικρέ μεταξοσκώληκα». Εξ αφορμής της αξίας των διαφόρων φαρμάκων προς καταπολέμησιν των επιβλαβών εντόμων, δίδονται προβλήματα αριθμητικής, άτινα και λίαν ευχερώς λύουν οι μαθηταί. Ακολουθεί εκτέλεσις εις την αυλήν του σχολείου Γυμναστικών ασκήσεων με βάσιν το ως άνω άσμα». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1966- 1967, σελ.62

Διοικητική ικανότητα

Θεωρείται προτέρημα η δυνατότητα του διδάσκοντος να επιβάλλεται χωρίς να χρησιμοποιεί βία.

«Η διδασκάλισσα επιβάλλεται αθορύβως και με την καλωσύνην της». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1966- 1967, σελ.18. «Η επιβολή της διδασκαλίσσης αβίαστος και πλήρης». Ό.π., σελ.24. «Κατά την διδ/λίαν κινείται με άνεσιν και την τάξιν τηρεί χωρίς να προσφεύγη εις την βίαν». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1968- 1969, σελ.9

Σχολιάζεται επίσης η εμφάνιση και η συμπεριφορά των μαθητών :

«Είναι εύτακτοι, καθαροί, πρόθυμοι και πειθαρχημένοι». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1966- 1967, σελ.11

Στις εκθέσεις περιγράφεται επίσης αναλυτικά η εικόνα της τάξης και τα συμπεράσματα του επιθεωρητή από τις εργασίες των μαθητών :

«Υπάρχουν συλλογαί φυσιογνωστικαί, ορυκτών, πίνακες εντόμων και ταριχευμένα πτηνά, δείγματα καρπών, πίνακες χρωμάτων, χάρτες Ευρώπης και Ηπείρων, έργα μαθητών. Ηλέγξαμεν και τας γραπτάς τούτων εργασίας. Πολλαί και καλαί αι εκθέσεις. Τετράδια επιμελημένα και καθαρά, ανελλιπώς ελεγχόμενα». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1966- 1967, σελ.9. «Έχει δε διακοσμήσει την αίθουσαν της τάξεώς της, με διαφόρους εικόνας και ανθοδοχεία τοίχου, κατά τοιούτον τρόπον, ώστε να καθίσταται ευχάριστος η παραμονή και άνετος η εργασία των μαθητών». Ό.π., σελ.14

Για τους διευθυντές/ντριες των σχολικών μονάδων επίσης χρησιμοποιούνται τυποποιημένες φράσεις που αποδίδουν τις ηγετικές τους ικανότητες :

«Διευθύνει μετά πολλής δεξιότητος το Σχολείον και δια τον εξοπλισμόν αυτού ζωηρώς ενδιαφέρεται». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1968- 1969, σελ.20. «Από του Ιανουαρίου, αποχωρήσαντος του Δ/ντου, ανέλαβε και την Δ/νσιν του σχολείου(…) Γενικώς πρόκειται περί διδασκάλου, έχοντος πολλάς αρετάς και τα απαραίτητα εφόδια και τας δυνατότητας να καταλάβη ηγετικήν εν τη Εκπαιδεύσει θέσιν». Ό.π., σελ.41

Οι επιθεωρητές ήταν βέβαια αρμόδιοι και για την επιθεώρηση των δημόσιων και ιδιωτικών νηπιαγωγείων.

«Κατά την επιθεώρησιν εύρομεν τα νήπια επαναλαμβάνοντα όσα είχον προηγουμένως συζητήσει περί της πεταλούδας. Εγνώριζον αρκετά και μετά θάρρους τα εξέθεσαν. Η άρθρωσίς των ήτο ορθή και αι γνώσεις των σαφείς. Εκινήθησαν άπαντα τα νήπια και ηρίθμησαν μέχρι του 10». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1968- 1969, σελ.73. «Το νηπιαγωγείον του το λειτουργεί εις μιαν ευρύχωρον αίθουσαν του διδακτηρίου του Δημοτ. Σχολείου. Ο υλικός εξοπλισμός του επαρκής(…)Κατά την επιθεώρησιν εύρομεν τα νήπια συζητούντα περί μελίσσης. Ήσαν ζωηρά και χαρούμενα και ηδύναντο να κάμνουν διάκρισιν των εντόμων. Εγνώριζον αρκετά περί της μελίσσης και τα εξέθεσαν με πλήρεις προτάσεις. Γράφουν καλώς και αριθμούν μέχρι του 5. Έχουν κάμει ασκήσεις αισθήσεων και ασχολούνται με τα διάφορα είδη χειροτεχνίας». Ό.π., σελ.74. «Η νηπιαγωγός έχει διακοσμήσει με καλαισθησίαν την αίθουσαν και εις κάθε περίπτωσιν φροντίζει να δημιουργή ευχάριστον ατμόσφαιραν». Ό.π., σελ.81

Από την επιθεώρηση δεν εξαιρούνταν ούτε οι αποσπασμένοι στα γραφεία οι οποίοι κρίνονταν για το έργο τους αλλά σε κάποιες περιπτώσεις προχωρούσαν και σε διδασκαλίες ώστε να ολοκληρωθεί και τυπικά η διαδικασία επιθεώρησής τους.

«Η εξυπηρέτησις του Γραφείου και των μετ’ αυτού συναλασσομένων δημοσίων υπηρεσιών και ιδιωτών, είναι το πάθος του». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1966- 1967, σελ.83. «Υπηρετεί κατ’ απόσπασιν εις το Γραφείο της Επιθεωρήσεως. Την παρηκολουθήσαμεν εις εργασίαν εν τη Β΄ Τάξει του ως άνω Σχολείου Ιλισίων(…) Καίτοι οι μαθηταί ήσαν άγνωστοι εις την διδ/σσαν, εν ταύτοις εκινήθησαν άπαντες μετά ζωηρότητος και εντός ατμοσφαίρας δημιουργικής και ευχαρίστου(…) Κατά τον χρόνον της εις το Γραφείον της Επιθεωρήσεως υπηρεσίας της επέδειξεν εργατικότητα, ευσυνειδησίαν, εχεμύθειαν, επιμέλειαν, τάξιν, ευγένειαν και άψογον συμπεριφοράν, προς πάντας τους εις το Γραφείον προσερχομένους». ΒΙΒ. ΕΚ. ΕΠ. Ζ΄ ΕΚ. Π. ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧ. ΕΤ. 1968- 1969, σελ.10

Ο επιθεωρητισμός ως μηχανισμός χειραγώγησης των εκπαιδευτικών και συγκάλυψης της σχολικής αποτυχίας

Ο επιθεωρητής αξιολογούσε και μετρούσε. Δηλαδή, μετέτρεπε ποιοτικά χαρακτηριστικά σε ποσότητες και αντίστοιχα βαθμολογούσε. Βαθμολογούσε το «διδακτικό τακτ», την εθνικοφροσύνη, τις κοινωνικές σχέσεις, την υπακοή στην ιεραρχία, την άμεμπτη ηθική και τον «αδιάβλητο» βίο, τη μεταδοτικότητα, τη διδακτική μεθοδολογία, τη δύναμη επιβολής του εκπαιδευτικού στους μαθητές και άλλα πολλά. Πως; Αυθαίρετα βέβαια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι εκθέσεις που αφορούσαν εκπαιδευτικούς ιδιωτικών σχολείων. Στο σύνολο των εκθέσεων υπηρεσιακής ικανότητας της Ζ΄ Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Αθηνών της σχολικής χρονιάς 1966 – 67 και της σχολικής χρονιάς 1968 – 1969, ενώ το περιεχόμενό των συγκεκριμένων εκθέσεων είναι θετικό, χωρίς μάλιστα κανένα απολύτως αρνητικό σχόλιο, η βαθμολογία τους είναι σε όλες τις περιπτώσεις δυο με τρεις μονάδες χαμηλότερη της αντίστοιχης των εκπαιδευτικών δημοσίων σχολείων. Παρόμοιες αποκλίσεις εμφανίζονται και ανάμεσα σε νεότερους και παλαιότερους εκπαιδευτικούς, σε βάρος των νεότερων. Πανομοιότυπα θετικές εκθέσεις, διαφορετικές βαθμολογίες. Να σημειώσουμε εδώ ότι, το σύστημα του επιθεωρητισμού ανταποκρινόταν στην αποστολή του χωρίς να έχει καμιά ανάγκη τις περίφημες πσοσοστώσεις που προβλέπει το σημερινό νομοθετικό πλαίσιο της αξιολόγησης. Γεγονός που γνωρίζουν βεβαίως τα συνδικαλιστικά όργανα των σχολικών συμβούλων όταν ζητούν την κατάργηση των ποσοστώσεων.

Μέσα από τις σελίδες των εκθέσεων επιθεώρησης, αναδεικνύεται μια ακόμα σημαντική αντιστοιχία με τη σημερινή συγκυρία. Εκπαιδευτική πολιτική, δημόσιες δαπάνες, αναλυτικά προγράμματα και βιβλία, κοινωνικό, μορφωτικό και πολιτισμικό περιβάλλον των μαθητών, κοινωνικές ανισότητες, παραμένουν στο απυρόβλητο. Μοναδικός, αποκλειστικός παράγοντας που οδηγούσε στην επιτυχία ή την αποτυχία τους μαθητές του ήταν ο εκπαιδευτικός. Όταν ο εκπαιδευτικός πειθαρχημένα ανταποκρινόταν στις απαιτήσεις της αξιολόγησης, ως δια μαγείας, «άπαντες» ή έστω «πλείστοι των μαθητών», έγραφαν και διάβαζαν με άνεση, έπαιζαν στα δάχτυλα τους κανόνες γραμματικής, απέδιδαν με ευκολία το μάθημα της ημέρας στην ιστορία, ενθουσιάζονταν με τη νέα ενότητα στα Θρησκευτικά, έλυναν με χαρακτηριστική ευκολία προβλήματα πολλαπλασιασμού μεικτού με μεικτό. Απομένει σε μας να εξηγήσουμε πως αυτό το ειδυλλιακό εκπαιδευτικό τοπίο που περιγράφουν οι εκθέσεις, συνυπήρχε με τεράστια ποσοστά αναλφαβητισμού, αυξημένη σχολική διαρροή από τις πρώτες τάξεις ακόμα του δημοτικού σχολείου, μεγάλες σχολικές ανισότητες.

Οι επιθεωρητές, προερχόμενοι από τη στοιχειώδη εκπαίδευση στην περίοδο που αναφερόμαστε, γνώριζαν βέβαια από προσωπική πείρα πως λειτουργούσε η διαδικασία της επιθεώρησης, πως προετοιμαζόταν η σχολική τάξη για την ημέρα της κρίσεως, πως στήνονταν διδασκαλίες εν είδει θεατρικής παράστασης με μοιρασμένους ρόλους, πως κατασκευαζόταν μια επίπλαστη, ωραιοποιημένη εικόνα στα μέτρα των απαιτήσεων της επιθεώρησης, με ποιες τακτικές όλα τα προβλήματα, οι αδυναμίες, οι ενοχλητικές ανορθογραφίες, κρύβονταν κάτω από το χαλί. Όλα αυτά ήταν γνωστά στους πάντες, ήταν ας πούμε, κοινό μυστικό. Συμπέρασμα;

Σε μεγάλο βαθμό, ο επιθεωρητισμός, ανάμεσα στα άλλα, λειτουργούσε και ως μηχανισμός συγκάλυψης της σχολικής αποτυχίας και της μαθητικής διαρροής, αποκρύπτοντας τις αδυναμίες του εκπαιδευτικού συστήματος και συσκοτίζοντας τα πολιτικά, κοινωνικά και εκπαιδευτικά αίτια της σχολικής ανισότητας. Επομένως, μηχανισμός εμπέδωσης αλλά και συγκάλυψης του ταξικού χαρακτήρα του σχολείου. Πιθανόν σήμερα, στη συγκυρία της κρίσης του σχολικού θεσμού, το κέντρο βάρους να μετατοπίζεται από τη συγκάλυψη στην ενοχοποίηση του εκπαιδευτικού, στην πλήρη στοχοποίηση και απαξίωσή του.

Στην εποχή του επιθεωρητισμού αρκούσε η απρόοπτη εμφάνιση ενός δίδραχμου για να τιναχτεί μια επιθεώρηση στον αέρα. Στην εποχή της καπιταλιστικής κρίσης, των μνημονίων και του νέου επιθεωρητισμού, ο ήχος του δίδραχμου, η θέα του, οι λαμπρές προοπτικές που συμβολίζει, προκαλούν κάποια άλλα εξαρτημένα αντανακλαστικά.

Δεν αναφερόμαστε κυρίως στα κονδύλια που ρέουν άφθονα από τας Βρυξέλλας προς διάφορες επιτροπές και υποεπιτροπές σε διάφορα επίπεδα. Ή για να το διατυπώσουμε με τη σοβαρότητα που του αναλογεί πρόκειται για ψίχουλα μπροστά στο τεράστιο μέγεθος της συσσώρευσης/κλοπής του κοινωνικού πλούτου που εξελίσσεται στο έδαφος της καπιταλιστικής κρίσης. Μιλάμε για τις νέες σχέσεις εξουσίας, ιεραρχίας, κατηγοριοποίησης και ελέγχου. Σχέσεις πειθάρχησης και φόβου, όπου το «καλημέρα» και το «χρόνια πολλά», μετατρέπονται σε μετρήσιμες, και αξιολογήσιμες συμπεριφορές, σχέσεις ιεραρχίας και ελέγχου, όπου οι διδακτικές επιλογές δεν καθορίζονται από τις ανάγκες των μαθητών αλλά καθοδηγούνται από τη σιδερένια φτέρνα του Παρατηρητήριου Αξιολόγησης και το αόρατο χέρι της εκπαιδευτικής Αγοράς.

Και αυτό είναι ένα ενδεχόμενο μέλλον πιο σκοτεινό και από την εποχή του επιθεωρητισμού. Γι’ αυτό οι εκπαιδευτικοί έχουν κάθε λόγο να το αποτρέψουν με τους αγώνες τους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ

Αρχείο Ζ΄ Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Αθηνών

Μήλα Δήμητρα, H Αξιολόγηση των εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης μέσα από τις εκθέσεις των Επιθεωρητών την περίοδο 1947-1974. H περίπτωση των Α΄& Β΄ Περιφερειών του νομού Αχαΐας. Διπλωματική εργασία στο ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Πατρών, Πάτρα, 2008

Παπαδανιήλ Μαρία, Η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών μέσα από τις υπηρεσιακές εκθέσεις των Επιθεωρητών τη χρονική περίοδο 1965-1970. Περίπτωση Νομού Σερρών. Επιστημονικό Βήμα του Δασκάλου, Τεύχος 15, Σεπτέμβριος 2011

Σάμιος Παναγιώτης, Οι Επιθεωρητές στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση (1834-1982), Αθήνα, 2013, on line: εδώ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΛΕΣΧΗ