ΛΑΜΠΡΙΝΗ ΣΚΕΡΛΟΥ
Διαβάζοντας στην τάξη «Το Μεγάλο Περίπατο του Πέτρου» της Άλκης Ζέη.
1. Η ιστορία του εγχειρήματος
Η «σχολική δραστηριότητα» που θα επιχειρήσω να σας παρουσιάσω στο παρακάτω κείμενο, προέκυψε, όπως πολλά από αυτά που κάνουμε κατά καιρούς στο σχολείο, από κάποια πρακτική ανάγκη: Η τάξη μου, Ε΄ δημοτικού, τη σχολική χρονιά 2011-20012 ανέλαβε την παρουσίαση της γιορτής της 28ης Οκτωβρίου. Πολλοί που έχουμε αναλάβει να παρουσιάσουμε για λογαριασμό του σχολείου μας κάποια από τις σχολικές γιορτές, έχουμε έρθει αντιμέτωποι με τη δυσκολία και την προβληματική ενός τέτοιου εγχειρήματος. Πώς να είναι ενδιαφέρον και να παρακινήσει τα παιδιά, πώς να είναι βιωματικό, πώς να ξεφεύγει από τις συνηθισμένες και πεπαλαιωμένες «εθνικιστικές» αντιλήψεις, πώς να έχει μια σύγχρονη και παιδοκεντρική ματιά που να διδάσκει την ουσία αυτής της περιόδου και πάει λέγοντας. Έτσι σκέφτηκα να διασκευάσω τρία κεφάλαια από το βιβλίο «Ο Μεγάλος Περίπατος του Πέτρου» της Άλκης Ζέη, σε μορφή θεατρικού δρώμενου για να παρουσιαστούν ανάμεσα σε άλλα κείμενα στη σχολική γιορτή. Το βιβλίο - για όσους δεν έτυχε να το διαβάσουν – αναφέρεται στον πόλεμο του 1940 και στην κατοχή. Η ιστορία του βιβλίου αρχίζει την 27η Οκτωβρίου του 1940 και τελειώνει στις 12 Οκτωβρίου του 1944 τη μέρα της απελευθέρωσης. Τα γεγονότα του βιβλίου διαδραματίζονται στην Αθήνα και αφηγητής είναι ο Πέτρος, μαθητής του δημοτικού σχολείου, εννιά ετών. Μέσα από τη μάτια και την αφήγησή του περνούν όλα τα βασικά ιστορικά γεγονότα και η ατμόσφαιρα της εποχής.
Η ανταπόκριση των μαθητών και μαθητριών ήταν πολύ ενθαρρυντική. Τα κείμενα και τα θεατρικά δρώμενα άρεσαν πολύ στα παιδιά και η μικρή σχολική γιορτή είχε μεγάλη επιτυχία όχι μόνο από καλλιτεχνική, αλλά από παιδαγωγική σκοπιά. H ιδέα που ακολούθησε να διαβάσουμε στην τάξη όλο το βιβλίο, έγινε δεκτή με περισσότερο ενθουσιασμό από τον αναμενόμενο.
Εδώ θα ήθελα να προσθέσω ότι πολλοί από εμάς έχουμε κατά καιρούς κάνει κριτική στα νέα βιβλία της γλώσσας για τη σαφή έλλειψη κοινωνικών αναφορών που τα διέπει , καθώς και για την έλλειψη ολοκληρωμένων και κάπως πιο μεγάλων σε έκταση κειμένων που να δίνουν αφορμές για διαλογική συζήτηση, ανάπτυξη κριτικής σκέψης, λογοτεχνικής απόλαυσης. Υπάρχει όμως η δυνατότητα και από το αναλυτικό πρόγραμμα σύμφωνα με τις οδηγίες που δίνονται στα βιβλία του δασκάλου να αντικαταστήσουμε κάποια κείμενα με άλλα που εμείς θα επιλέξουμε καθώς και η δραστηριότητα της Φιλαναγνωσίας που μπορούμε να εκμεταλλευτούμε.
2. Η πρώτη ανάγνωση του βιβλίου
Προμηθευτήκαμε[1] όλοι από ένα αντίτυπο, και για μια ώρα την εβδομάδα διαβάζαμε στην τάξη ένα κεφάλαιο του βιβλίου με τον τρόπο που συνήθως το κάνουμε στις σχολικές αίθουσες. Και ενώ είναι μια καθόλα γνώριμη δραστηριότητα σε κάθε σχολική αίθουσα, προέκυψαν και πράγματα πέρα από τα συνηθισμένα:
α) Ενδιαφέρον από την πλευρά των μαθητών. Η εποχή αυτή έχει πολλές άγνωστες πτυχές και υπάρχουν πάμπολλες αποσιωπήσεις στην επίσημη σχολική γνώση με τις οποίες οι μαθητές έρχονταν σε επαφή μέσω του βιβλίου. Θετικό ήταν το γεγονός ότι επειδή πρόκειται για σχετικά πρόσφατη ιστορία, τα παιδιά είχαν αναφορές από την οικογένειά τους για την εποχή. Παππούδες και γιαγιάδες που στην Κατοχή ήταν μικρά παιδιά, ήταν σε θέση να επιβεβαιώσουν με προσωπικές μαρτυρίες τις αφηγήσεις του βιβλίου για την πείνα της κατοχής, το φόβο για τους Γερμανούς και λιγότερο για την αντίσταση. Αυτό έκανε πιο ζωντανή την αφήγηση και αναζωπύρωνε το ενδιαφέρον πολλών παιδιών. Το ίδιο το βιβλίο υπήρξε σε κάποιες περιπτώσεις η αφορμή για πολλές από αυτές τις συζητήσεις. Εικόνες της πραγματικής ζωής, έστω του παρελθόντος, έμπαιναν για μια φορά στη σχολική αίθουσα.
β) Οι ιστορικές αναφορές του βιβλίου μπορούν να υποστηριχτούν από εκπαιδευτικό υλικό πράγμα που έγινε και το οποίο θα παρουσιαστεί παρακάτω. Η αφήγηση των γεγονότων ενδυναμώθηκε από φωτογραφίες, ντοκιμαντέρ και ταινίες. Αυτό επίσης βοήθησε στην αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος των παιδιών ακόμα και αυτών που δεν είχαν αναφορές από το οικογενειακό τους περιβάλλον.
γ) Το βιβλίο είναι παιδική λογοτεχνία εξαιρετικού επιπέδου. Υπάρχουν αλήθειες μέσα στη σελίδες του για την εποχή αλλά και τους ανθρώπους ανεξαρτήτως εποχής. Οι ήρωες δεν είναι χωρισμένοι σε καλούς και κακούς, έχουν όπως συμβαίνει και στην πραγματική ζωή καλές και κακές πλευρές. Επίσης λείπει ο εθνικός φρονηματισμός όπου όλοι οι Έλληνες μαζί έχοντας όλοι την ίδια στάση αντιμετώπισαν γενναία..... κλπ. Λέει δηλαδή την αλήθεια στα παιδιά, ότι διαφορετικοί άνθρωποι έκαναν διαφορετικές επιλογές σε μια πολύ δύσκολη περίοδο της ελληνικής ιστορίας. Και τότε όπως και τώρα και πάντα δεν είμαστε όλοι το ίδιο, και μάλιστα είμαστε οι πράξεις μας και οι επιλογές μας. Αυτό και με τη συζήτηση στην τάξη γίνεται αντιληπτό από τους περισσότερους μαθητές και μαθήτριες.
δ) Η διαδικασία της ανάγνωσης ξέχωρα από το περιεχόμενο και τη συζήτηση, ήταν χαλαρωτική και ευχάριστη για τα παιδιά. Σκεφτείτε τη φρενίτιδα και το άγχος της ύλης της πέμπτης τάξης. Αυτή ήταν μια πολύ διαφορετική ώρα όπου όλοι μαζί διαβάζαμε και συζητούσαμε. Υπήρχαν μέρες που όταν το κεφάλαιο ήταν μικρό, τα παιδιά μου ζητούσαν να διαβάσουμε λίγο ακόμα.
ε) Κάθε κεφάλαιο συνοδεύεται από ένα φυλλάδιο[2] με φωτογραφίες της εποχής που σχολιάζουν και υποστηρίζουν την αφήγηση του βιβλίου, ερωτήσεις πάνω στο κείμενο που αναγκάζουν τους μαθητές να το ξαναδιαβάσουν, κάποιες επιπλέον πληροφορίες όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο, σημεία για ζωγραφική κλπ. Η ανταπόκριση των παιδιών στο φυλλάδιο ήταν όπως συνήθως στις σχολικές εργασίες: Σε κάποια παιδιά άρεσε περισσότερο, σε κάποια καθόλου, ενώ άλλα ζωγράφισαν με αληθινό μεράκι τα φυλλάδιά τους ακόμα και αν δεν ασχολήθηκαν σοβαρά με τις απαντήσεις. Ο χειρισμός του φυλλαδίου εξαρτάται από την ανταπόκριση της τάξης και τους στόχους του δασκάλου. Προσπάθησα να είμαι πιο ελαστική από άλλες σχολικές εργασίες για να μη γίνει άγχος και καταναγκασμός, αλλά δεν το θεώρησα και προαιρετικό. Τα φυλλάδια μπορούν να δεθούν στο τέλος σε μορφή βιβλίου με τις εργασίες κάθε μαθητή ξεχωριστά.
στ) Το βιβλίο υπήρξε αφορμή να έρθουν οι μαθητές σε επαφή και με άλλες μορφές τέχνης όπως χαρακτικά της εποχής, ντοκιμαντέρ, ταινίες θέατρο, τραγούδια. Έτσι είδαμε την ταινία «Το Μπλόκο» του Άδωνη Κύρου, ταινία μάλλον σινεφίλ και δύσκολη για παιδιά, την οποία όμως λόγω του βιβλίου είδαν στο μεγαλύτερο μέρος της με εξαιρετικό ενδιαφέρον. Επίσης είχαμε την ευκαιρία να δούμε την εξαιρετική παράσταση του Εθνικού θεάτρου σε σκηνοθεσία Τάκη Τζαμαριά που ήταν η θεατρική απόδοση του βιβλίου της Άλκης Ζέη. Τέλος, ακούσαμε ρεμπέτικα τραγούδια της κατοχής και άλλα σχετικά με το θέμα του βιβλίου.
3. Η δεύτερη ανάγνωση του βιβλίου
Σκοπός μου δεν είναι να μακρηγορήσω, υπάρχουν δυο λόγοι που αναφέρω τη δεύτερη φορά που διαβάζουμε με την τάξη μου το ίδιο βιβλίο. Πρώτα από όλα για λόγους σύγκρισης. Δυο χρόνια μετά, με μια πολύ διαφορετική από πολλές απόψεις πέμπτη τάξη, το εγχείρημα δουλεύει εξίσου καλά όσον αφορά την ανταπόκριση των παιδιών και τη συζήτηση που γίνεται στην τάξη.
Πέρα από όσα ανέφερα παραπάνω, είχα και ένα δεύτερο απώτερο κίνητρο αυτή τη φορά. Βλέποντας τα γεγονότα του περασμένου χρόνου που αφορούν τη «Χρυσή Αυγή» και τη διείσδυσή της στην ελληνική κοινωνία, θέλησα να χρησιμοποιήσω την ιστορική γνώση που κρύβει αυτό το βιβλίο στις σελίδες του για να μάθουν οι μικροί μαθητές μου το παρελθόν αυτής της ιδεολογίας στην ελληνική και παγκόσμια ιστορία.
Αυτή τη φορά επεδίωξα εγώ να πάρω τη γιορτή της 28ης Οκτωβρίου ελπίζοντας ότι, όπως και την προηγούμενη φορά, η ενασχόληση των παιδιών με τα αποσπάσματα του βιβλίου θα λειτουργήσει ως κίνητρο πράγμα που έγινε. Και πράγματι με αφορμή ερωτήματα που η επικαιρότητα έθετε, η συζήτηση για την ιδεολογία του φασισμού και του ναζισμού ήταν εντονότερη αυτή τη χρονιά.
Ταυτόχρονα είδα και βελτίωση των αναγνωστικών ικανοτήτων κάποιων από τους μαθητές μου που το είχαν ανάγκη, ένα επιπλέον κέρδος που δεν είχε προκύψει την πρώτη χρονιά γιατί όλοι οι μαθητές διάβαζαν με ευχέρεια.
Έγινε προσπάθεια οι φωτογραφίες και οι πληροφορίες που περιέχουν τα φυλλάδια να είναι σωστές. Υπάρχουν όμως και κάποιες φωτογραφίες από ταινίες καθώς και μια φωτογραφία από τα Δεκεμβριανά. Η επιλογή τους κρίθηκε απαραίτητη για το σχολιασμό του κειμένου λόγω έλλειψης κατάλληλων αυθεντικών.
Συνοδευτικό υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί:
α) Ταινίες
1) «Το μπλόκο». Σκηνοθεσία: Άδωνις Κύρου Πρωταγωνιστούν: Μάνος Κατράκης, Κώστας Καζάκος, Γιάννης Φέρτης, Αλεξάνδρα Λαδικού, Ξένια Καλογεροπούλου, Ζορζ Σαρρή.
2) «Το ξυπόλυτο τάγμα». Σκηνοθεσία: Tallas Gregg.Πρωταγωνιστούν : Κωστή Μαρία. Φέρμας Νίκος, Φραγκεδάκης Βασίλης, Κρόζος Στράτος, Γιωτόπουλος Ευάγγελος, Γκίνη Καίτη κ.ά.
β) Τραγούδια.
1) Ρεμπέτικα της Κατοχής.
«Σαλταδόρος» (Μ. Γενίτσαρη), «Επιδρομή στον Πειραιά» (Μ. Γενίτσαρη), «Μαυραγορίτες» (Μ. Γενίτσαρη), Χαϊδάρι (Μάρκου & Στ. Βαμβακάρη).
2) Νεώτερα τραγούδια με αναφορές στην κατοχή.
«Νυν και αεί» (Σταύρος Ξαρχάκος, Νίκος Γκάτσος). «Σαββατόβραδο στην Καισαριανή» (Σταύρος Ξαρχάκος, Λευτέρης Παπαδόπουλος).
Γ) Ντοκιμαντέρ.
«Τη Νύχτα που κατέβηκε η Σβάστικα» Ιστορική έρευνα, σενάριο - σκηνοθεσία Σοφία Ν. Σφυρόερα.
«Η Πείνα την Περίοδο της Κατοχής» Από το ρεπορτάζ χωρίς σύνορα του Στέλιου Κούλογλου.
Δ) Προτεινόμενη επίσκεψη (Για όσους βρίσκονται στην Αττική).
Μνημείο Μάντρας Μπλόκου Κοκκινιάς. Το μνημείο είναι επισκέψιμο για το κοινό από Τρίτη ως Παρασκευή 9:00-11:00. Για οργανωμένες ομαδικές επισκέψεις τηλεφωνήστε στο: 210-4922587 τις παραπάνω μέρες και ώρες. Επίσης μπορείτε να πάρετε πληροφορίες στα τηλέφωνα: 210-4278159 και 210-4936680.
Υπάρχουν άπειρα πράγματα που μπορεί να βρει κανείς σήμερα στο διαδίκτυο και ενδεικτικά παρατίθενται εδώ τα παραπάνω.
[1] Το πιο βολικό και φτηνό είναι να αγοραστούν όλα τα αντίτυπα μαζί από κάποιο βιβλιοπωλείο γιατί υπάρχει έκπτωση.
[2] Μπορείτε να κατεβάσετε τα φύλλα εργασίας που συνοδεύουν κάθε κεφάλαιο σε μορφή .pdf από τον παρακάτω σύνδεσμο.
