Προσγείωση στη σκληρή Πραγματικότητα

Ο υπουργός έχει κάθε λόγο να διαφημίζει όσες μεταρρυθμίσεις θέλει, εκλογές πλησιάζουν άλλωστε, ωστόσο, όπως δήλωσε και ο Μαυρογυαλούρος στη γνωστή ταινία, για την ώρα υπάρχουν κάποιες πολύ πιο επείγουσες προτεραιότητες στις οποίες καλείται να απαντήσει το Υπουργείο :

• Θα γίνουν οι απαραίτητοι διορισμοί ώστε να καλυφθούν τα  χιλιάδες κενά στα σχολεία και να λειτουργήσουν επιτέλους με το απαραίτητο προσωπικό ; Θα γίνονται έγκαιρα ώστε 1 Σεπτεμβρίου να είναι όλοι οι εκπαιδευτικοί στο σχολείο τους ;

• Θα γίνουν οι απαραίτητες αλλαγές ώστε όλα τα προνήπια να ενταχθούν στην προσχολική αγωγή και να μην ψάχνουν οι γονείς παιδικό σταθμό για το παιδί τους ;

• Θα καλυφθούν οι ανάγκες για παράλληλη στήριξη με βάση τα αιτήματα των σχολείων, ώστε να υλοποιηθεί το συνταγματικό δικαίωμα στη μόρφωση των παιδιών με ειδικές ανάγκες που φοιτούν στα δημόσια σχολεία ;

• Θα οργανωθούν συσσίτια στα σχολεία ώστε να καλυφθούν οι πιο άμεσες ανάγκες μαθητών και οικογενειών που βρίσκονται σε οικονομικό αδιέξοδο ; Θα υπάρξει μέριμνα για τα παιδιά που δεν έχουν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη ; Θα εξασφαλιστεί στέγη, ρεύμα και θέρμανση σε όλα τα παιδιά;

• Θα καταργηθεί η τράπεζα θεμάτων και ο εξεταστικός Μινώταυρος που έχει μετατρέψει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση σε ένα πελώριο φροντιστήριο και έχει κάνει ακόμα πιο πλούσιους τους έμπορους της γνώσης ;

• Κάθε προσπάθεια αναπροσανατολισμού της εκπαίδευσης προϋποθέτει ένα συνολικό απολογισμό της προηγούμενης περιόδου. Από την εποχή της εξομοίωσης ως σήμερα απορροφήθηκαν αρκετά κοινοτικά κονδύλια στην εκπαίδευση. Πού πήγαν; Ποιοι επωφελήθηκαν από αυτά; Πόσο; Τι άφησαν πίσω τους; Οι εκπαιδευτικοί της πράξης δεν  εμπιστευόμαστε όλους εκείνους που αρνούνται να απαντήσουν ολοκληρωμένα και ειλικρινά στις ερωτήσεις αυτές, όταν π.χ. μαθαίνουμε πως τα νέα αναλυτικά προγράμματα που σαπίζουν σε κάποια συρτάρια, κόστισαν 100.000.000 ευρώ εν μέσω κρίσης, την ώρα που από τους εκπαιδευτικούς αφαιρούνταν το 1/3 του εισοδήματος μας.

Από κει και μετά  όποιος θέλει στα σοβαρά να αντιμετωπίσει το σημερινό μορφωτικό πρόβλημα έχει να αναμετρηθεί με πολύ πιο σοβαρά ερωτήματα. Ας θέσουμε μερικά από αυτά:

• Γιατί οι μαθητές δεν μπορούν να επωφεληθούν από το σχολείο; Γιατί έχουμε τα φαινόμενα της αμάθειας; Το σχολείο είναι καταδικασμένο να παράγει αποτυχία; Οι μαθητές που αποτυγχάνουν είναι προϊόν της επιτυχημένης λειτουργίας του σχολείου και όχι δυσλειτουργίας του;

• Γιατί οι μαθητές που ανταποκρίνονται καλά στις εξετάσεις  αδυνατούν να χρησιμοποιήσουν την γνώση αυτή οπουδήποτε αλλού ενώ οι υπόλοιποι αδυνατούν να απορροφήσουν σχεδόν τίποτα από την σχολική γνώση;

• Γιατί η εφαρμογή της αξιολόγησης και των εξεταστικών μαραθώνιων οδήγησε σε απογείωση της σχολικής αποτυχίας στις αγγλοσαξονικές χώρες ; Ποιες εστίες αντιπαράθεσης ανοίγουν με την αξιολόγηση (πχ η διδασκαλία φυσικών επιστημών καταστρέφεται με την διδασκαλία προσανατολισμένη για τα τεστ, πως «εξαφανίζονται» οι μαθητές που ρίχνουν την επίδοση του σχολείου);

Καμιά νοσταλγία για το παρελθόν

Δεν νοσταλγούμε το παρελθόν του δημόσιου σχολείου ούτε  αγωνιζόμαστε για την επαναφορά του. Επρόκειτο για μια διαφορετική εκδοχή ενός σχολείου ταξικού, συντηρητικού, με πολλαπλές, ρητές ή άρρητες, διαδικασίες αποκλεισμού και διαφοροποίησης στο εσωτερικό του. Ενός σχολείου που βασίλευε η αποστήθιση και κυριαρχούσαν φαινόμενα σχολικής αποτυχίας, ταξικών φραγμών και παραπαιδείας. Ενός σχολείου ρουτίνας, που έβαζε στο περιθώριο κάθε ίχνος φαντασίας και δημιουργικότητας. Βέβαια, στα πλαίσια αυτού του σχολείου και κάτω από την πίεση του κινήματος, αποτυπωνόταν θετικά ο κοινωνικός και ταξικός συσχετισμός της προηγούμενης περιόδου:  η σημαντική επίδραση των θεσμοθετημένων συλλογικών οργάνων που διαμόρφωναν ένα επίπεδο δημοκρατικής λειτουργίας, ένας βαθμός παιδαγωγικής αυτονομίας, μια κουλτούρα ανθρωπιστικής παιδείας και ένα αυξημένο ενδιαφέρον από το σώμα των εκπαιδευτικών για τα «παιδιά των πίσω θρανίων» που μεταφραζόταν σε διδακτικούς αυτοσχεδιασμούς και εκπαιδευτικά αιτήματα για την υποστήριξή τους. Όλα αυτά δεν είναι για πέταμα, κάθε άλλο. Αποτελούν κομμάτι μιας σημαντικής παράδοσης που πεισματικά αντιστέκεται στη νέα εποχή του εκπαιδευτικής νεοφιλελεύθερης ζούγκλας. Ωστόσο, απαιτείται να συνδεθούν σήμερα με ένα νέο προγραμματικό και οραματικό λόγο για το δημόσιο δωρεάν σχολείο των όλων και των ίσων. Διαφορετικά θα χαρακτηριστούν εξαιρέσεις, ανθρωπιστικά και συναισθηματικά υπολείμματα στα πλαίσια μιας "σοβαρής" και "επαγγελματικής" εργασίας που πρέπει να επιβιώσει και να προχωρήσει σε ένα εξαιρετικά ανταγωνιστικό περιβάλλον χωρίς τα βαρίδια του ρομαντισμού.

Συγκρότηση ενός προγραμματικού λόγου για τη λειτουργία του δημόσιου δωρεάν σχολείου

Η επιλογή μας να υπηρετήσουμε διαφορετικά/ανταγωνιστικά ταξικά συμφέροντα από την κυβέρνηση και τα (αντι)εκπαιδευτικά λόμπι που τη στηρίζουν, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και τον προσανατολισμό μας. Το εκπαιδευτικό κίνημα, οφείλει να προβάλλει αιτήματα άμεσης προτεραιότητας για το δημόσιο σχολείο που θα καλύπτουν εδώ και τώρα τις επείγουσες μορφωτικές ανάγκες της εργαζόμενης πλειοψηφίας και των παιδιών της. Ταυτόχρονα, οφείλει να συγκροτήσει ένα προγραμματικό αντιηγεμονικό λόγο που θα επιδιώκει να αγκαλιάζει όλο το σχολείο -από τα βιβλία και τα προγράμματα ως τις εργασιακές σχέσεις των εκπαιδευτικών και τη δομή των βαθμίδων και να δημιουργήσει ένα ρεύμα που θα φέρνει στο προσκήνιο την διδασκαλία ως κοινωνικό ζήτημα και όχι μόνο ως τεχνικό. Παρακάτω καταθέτουμε μερικές σκέψεις σε αυτή την κατεύθυνση.

Α. Σήμερα περισσότερο από ποτέ χρειαζόμαστε ένα νέο μορφωτικό σχέδιο για το σχολείο. Βασικά στοιχεία στο σχέδιο αυτό πρέπει να αποτελούν:

i. η συνεχής επιδίωξη για ισότητα στη μόρφωση, ακόμη κι αν αυτή προϋποθέτει τη θετική διάκριση υπέρ εκείνων που αντιμετωπίζουν περισσότερες δυσκολίες,

ii. η αναγνώριση της διπλής αξίας της σχολικής γνώσης και μόρφωσης, αφενός για τη συνολική υπόθεση της κοινωνικής χειραφέτησης και αφετέρου για την υπόθεση καλλιέργειας κάθε μαθητή ξεχωριστά και

iii. ο ρεαλισμός, η δέσμευση δηλαδή στην πρακτική εφαρμογή του σχεδίου.  Στο πλαίσιο αυτό η ποσότητα της ύλης στο σχολικό αναλυτικό πρόγραμμα πρέπει να μειωθεί σε όλο το εύρος της εκπαίδευσης. Μείωση της ύλης μόνο στην πρωτοβάθμια θα ήταν αντιφατική και παράλογη και μόνο με την απαξία μιας προεκλογικής επαγγελίας θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί. Τυχόν υλοποίησή της θα οδηγούσε γυμνούς στην εντατικοποίηση της δευτεροβάθμιας εκείνους τους μαθητές που δεν κληρονομούν το κατάλληλο μορφωτικό κεφάλαιο και ταξικό έθος από τις οικογένειες τους.

Σήμερα, όλο και περισσότεροι γονείς μετατρέπουν τα σπίτια σε <<γυμναστήρια>> προκειμένου να ανταποκριθούν στην υπέρογκη και απίστευτα δύσκολη στις μεγάλες τάξεις ύλη. Ταυτόχρονα αδυνατούν να καταλάβουν που μπορεί να χρειαστεί η γνώση αυτή, που μέχρι τώρα δικαιολογούνταν ως ο Γολγοθάς που πρέπει να διαβούν για να φτάσουν στην ανάσταση του πανεπιστημίου.  Η ύλη αυτή καταστρέφει τη ζωή στο σχολείο, δηλητηριάζει τη σχέση των μαθητών με τη γνώση, αποτελεί μηχανισμό ταξικής επιλογής και υλοποιεί τους συμβιβασμούς μεταξύ των διάφορων ελίτ που κυβερνούν τον τόπο.

Β. Μόνο ένα δημοκρατικό σχολείο μπορεί να συγκροτήσει και να υπηρετήσει ένα τέτοιο σχέδιο. Για να είναι ρεαλιστικό απαιτεί τη συμμετοχή των εκπαιδευτικών στη δημιουργία του, ενώ για να γίνει πράξη χρειάζεται το μυαλό και την ψυχή τους.  Δημοκρατικό σχολείο σημαίνει ισότητα των εκπαιδευτικών, εμπιστοσύνη, παιδαγωγική ελευθερία, συλλογική λειτουργία και ευθύνη. Σημαίνει πάνω απ’ όλα την εκ μέρους τους οικειοποίηση του σχεδίου και τη νοηματοδότηση της καθημερινής εκπαιδευτικής πράξης στα πλαίσια του.

Γ. Μεγάλο μέρος της κοινωνίας μετά το ξέσπασμα της κρίσης αδυνατεί να καλύψει την επαφή των παιδιών με ένα φάσμα μορφωτικών και αθλητικών δραστηριοτήτων, τώρα που καταρρέει όλος ο προηγούμενος τρόπος ζωής. Καταλαβαίνοντας τις νέες ανάγκες, οι ιδιωτικές εταιρείες όπως η Coca-Cola ή το ίδρυμα Νιάρχου προσφέρονται να επενδύσουν στην αναμόρφωση των σχολικών χώρων ή στη σίτιση των παιδιών για να φτιάξουν το εταιρικό προφίλ τους. Ήδη τέτοια βήματα γίνονται από συλλόγους γονέων και διευθυντές που μεριμνούν (κοντόφθαλμα) για τον εμπλουτισμό του έργου τους ενόψει της αυτοαξιολόγησης – αξιολόγησης. Το σχολείο είναι συχνά ο μόνος δημόσιος χώρος με ελεύθερους χώρους και υποδομές σε ένα πυκνοκατοικημένο αστικό ιστό. Πρέπει να διεκδικήσουμε την αξιοποίηση του σε μια λογική αντιπαράθεσης με τα ΕΑΕΠ και τις πολιτικές εμπορευματοποίησης της εκπαίδευσης. Άρα πρέπει συντονισμένα να διεκδικήσουμε τη δυνατότητα του σχολείου να στεγάσει σε μια ζώνη ελεύθερων δραστηριοτήτων με μόνιμο προσωπικό (εκπαιδευτικοί, φύλακες, κλπ.) όλες εκείνες τις αθλητικές, πολιτιστικές δραστηριότητες που οι γονείς αδυνατούν πια να προσφέρουν στα παιδιά τους.

Διεκδικήσεις

Ο προγραμματικός αντιηγεμονικός λόγος πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα μιας συνολικότερης στρατηγικής ριζικής κοινωνικής και εκπαιδευτικής χειραφέτησης. Αν συμφωνήσουμε στις παραπάνω γενικές προτάσεις, μπορούμε να επεξεργαστούμε ειδικά μέτρα για την υλοποίησή τους. Κάποια επιμέρους στοιχεία αυτής της πρότασης μπορούν να είναι :

• Ριζική αλλαγή της δομής της δημόσιας εκπαίδευσης με θεσμοθέτηση της δίχρονης προσχολικής αγωγής και του ενιαίου δωδεκάχρονου δημόσιου δωρεάν σχολείου.

• Άμεση αύξηση των δαπανών για την παιδεία στα πλαίσια μιας ριζικής αναδιανομής του πλούτου και διάθεση όλων των απαραίτητων κονδυλίων με στόχο  να καλυφθούν οι ανάγκες σε προσωπικό με μαζικούς διορισμούς μόνιμων εκπαιδευτικών. Ίδρυση νηπιαγωγείων. Δημιουργία ενός αποτελεσματικού δικτύου υποστηρικτικών θεσμών μέσα στο δημόσιο σχολείο για τους μαθητές που αντιμετωπίζουν δυσκολίες.  Εξοπλισμός όλων των σχολείων με εργαστήρια πληροφορικής, δημιουργία μεγάλης βιβλιοθήκης σε κάθε σχολικό συγκρότημα. 

• Νέα αναλυτικά προγράμματα και βιβλία που να αντιστοιχούν στο στόχο της γενικής μόρφωσης και της ανάπτυξης της κριτικής σκέψης όλου του μαθητικού πληθυσμού. Μείωση της ύλης σε όλο το εύρος της εκπαίδευσης, κατάργηση των εξεταστικών φραγμών και της τράπεζας θεμάτων, αναγνώριση της σημασίας της χειρωνακτικής εργασίας και ένταξη της στο μορφωτικό σχέδιο.

• Σύλλογος Διδασκόντων με αναβαθμισμένο διοικητικό και παιδαγωγικό ρόλο και θεσμοθετημένη πρωταγωνιστική θέση στη διαδικασία προγραμματισμού, σχεδιασμού, αποτίμησης του εκπαιδευτικού έργου. Με συχνές, τακτικές συνεδριάσεις όπου συλλογικά συζητούνται και αντιμετωπίζονται όλα τα παιδαγωγικά ζητήματα. Με προγραμματισμό / αποτίμηση του διδακτικού έργου σε τοπικά/κεντρικά αιρετά συλλογικά όργανα.

• Αυτοδιοίκηση της σχολικής μονάδας με ανώτερα και μόνα αποφασιστικά όργανα τον Σύλλογο Διδασκόντων και το Σχολικό Συμβούλιο. Με διευθυντή/συντονιστή, αιρετό και ανακλητό συνάδελφο που θα έχει τις ίδιες μισθολογικές απολαβές με όλους τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς και ανώτατο όριο θητείας. Ταυτόχρονα, λειτουργία γραμματειακής υποστήριξης σε όλα τα δημοτικά σχολεία και νηπιαγωγεία.

• Αναδιαμόρφωση του προγράμματος σπουδών, περιεχομένου και στόχων της μόρφωσης των εκπαιδευτικών στα παιδαγωγικά τμήματα, τμήματα νηπιαγωγών και τις καθηγητικές σχολές. Επιμόρφωση/μετεκπαίδευση όλων των εκπαιδευτικών σε αντίστοιχη κατεύθυνση με απαλλαγή από τα διδακτικά καθήκοντα. 

Όλα αυτά δεν μπορεί όμως να παραπέμπονται γενικά και αόριστα στο απώτερο μέλλον ούτε να περιμένουμε κάποιους σωτήρες να τα κάνουν πράξη στο όνομά μας: Να ζωντανέψουμε εδώ και τώρα τους Συλλόγους Διδασκόντων στην παραπάνω κατεύθυνση, να οργανώσουμε συλλογικότητες παιδαγωγικής παρέμβασης, να οικοδομήσουμε συμμαχίες με τους εργαζόμενους γονείς, να συγκροτήσουμε ένα μέτωπο παιδείας με όραμα, στόχους και διεκδικήσεις. Να αναπτύξουμε ένα ρεύμα κριτικής ριζοσπαστικής παιδαγωγικής με στόχο τον αγώνα ενάντια στις κοινωνικές και εκπαιδευτικές ανισότητες και τη διαμόρφωση κριτικά και ελεύθερα σκεπτόμενων προσωπικοτήτων. Γιατί το παρόν και το μέλλον της εκπαίδευσης είμαστε εμείς!